Om lesaren hugsar attende til år null, altså i februar fjor, vart det den gongen arrangert ein uoffisiell verdsmeisterskap på Henie Onstad Kunstsenter på Høvikodden. Ideen var å plassera det nasjonale klenodiet Magnus Carlsen i ei kunstutstilling, i det kunstnaren Dag Alveng kalla ein «ready-made performance». For å oppnå ein større effekt tok ein på vegner av kunsten bort vitskapen – opningsteorien – frå sjakkspelet.

Sjakkverda lika showet i Bærum, i ånda til Bobby Fischer, den ellevte verdsmeisteren, som formulerte reglane for fischersjakk i 1996. Ja, det gjekk så bra (Carlsen vann mot Nakamura) at den nye leiinga i verdssjakkforbundet FIDE valde å gjera fischersjakk til ei ny offisiell grein. Så i år er det alvor. Fischersjakken er ikkje lenger berre kunst, men ein sport som skal få si eiga rating og kongerekkje. Carlsen er, som vi veit, den siste i den klassiske rekkja med 16 meistrar frå 1886, og vil sjølvsagt gjera alt for å verta den fyrste i Fischer-rekkja.

Vanskeleg trekning

Etter om lag ti tusen fischersjakkparti i ulike kvalifiseringsturneringar sidan mai i år stod arrangørane att med fire semifinalistar av beste merke i «år éin» i den nye tidsrekninga for sjakken. Trekninga i rådhuset i Sandvika var brutal då Carlsen måtte møta verdstoaren Fabiano Caruana alt i semifinalen. Dei to andre semifinalistane, filippinsk-amerikanske Wesley So, som var nummer to i verda for eit par år sidan, og den beste russaren, Jan Nepomnjasjtsjij, smilte over å kunna styra unna Carlsen i fyrste omgang.

Men Carlsen var òg nøgd. «Eg vil møta ‘Fabi’», sa han til pressa. Carlsen ville visa publikum – etter dei 12 remisane i VM-kampen i London – at han kan slå den gode amerikanaren i parti etter parti, dag etter dag.

For utan opningsteori finst det ikkje lenger nokon god remisstrategi. I fischersjakk vert spelarane tvinga inn i kreativt kaos. Dei ulike startposisjonane oppstår ved at offiserane vert plasserte på fyrste- og åttanderada gjennom loddtrekning rett før partiet. Den kvite og svarte startstillinga må vera symmetrisk, og kongane vert plasserte på eit felt mellom dei to tårna, slik at ein kan rokera etter mønster frå klassisk sjakk.

meisterstykke

Det var jo ikkje heilt etter planen at Carlsen skulle tapa det fyrste partiet med kvit. Men det var heller ikkje heilt overraskande. Caruana har tidlegare i haust leika seg til siger 19–7 i fischersjakk mot sjølvaste Garri Kasparov, og i kvartfinalen i VM var han heilt overlegen i oppgjeret mot Hikaru Nakamura.

Men Carlsen slo snøgt tilbake då han vann eit langt sluttspel som svart i parti to. Og med svarte brikker på ny i parti 3, spela Carlsen kan henda det beste fischersjakk-partiet i historia. Partiet vart eit strategisk meisterstykke, der offiserane stadig fann nye vegar inn i den kvite kongestillinga. For sportsmannen Carlsen var resultatet aller viktigast, men på brettet fekk publikum sjå sjakk-kunst i rein form:

Caruana–Carlsen, parti 3. Svart spela springaren til g5 og vann snøgt.

Marcel Duchamp, med fire sjakk-OL for det franske landslaget i mellomkrigstida, sa det betre enn nokon annan: Venleiken i sjakken ligg ikkje i plasseringa av brikka på brettet, men i den potensielle rørsla i samspel med andre brikker. Den svarte springaren på f3 har hoppa inn i den kvite leiren, men no hoppar han overraskande bakover til g5 – og med eitt fungerer alle bindingar på kryss og tvers i perfekt harmoni. Det er som når Duchamp tek eit pissoar og snur det opp ned. Med eitt får pissoaret ein ny funksjon. Det vert ei fontene – og det viktigaste kunstverket i det tjuande hundreåret.

Eg trur ikkje spelarane veit at pissoaret, orsak fontena, heng 30 meter unna i grannerommet, som ein del av den nye Dada-utstillinga på museet. Caruana og Carlsen har eige toalett på bakrommet og kan konsentrera seg om sporten.

Då Carlsen var i leiing etter fire parti med timesjakk (éin time til kvar spelar på heile partiet), miste ekspertane trua på Caruana. Dess snøggare spelet går, dess betre skal det vera for Carlsen. I snøggsjakken på dag tre gjekk Carlsen som svart til åtak etter berre 3 trekk. Etter fem trekk fekk vi følgjande stilling:

Caruana–Carlsen, parti 6. Svart går på med bøndene frå start.

Slike stillingar ser ein ikkje i klassisk sjakk. Carlsen vann elegant og var euforisk etter partiet: «Dette er grunnen til at vi spelar fischersjakk. Alle toppspelarar elskar slikt spel.» Ja, det er godt òg for ein verdsmeister å få leika seg litt med rein kreativitet på brettet, utan opningsteori og remisdauden.

Caruana fekk ein trøstesiger i neste parti, men så skjerpa Carlsen seg nok ein gong og var iskald med 14 sekundar attende på klokka då han vann det siste snøggpartiet. Båe semifinalane vart over før lynsjakken. Vinnaren av moroa på Høvikodden får laurdag kveld ein ekte verdsmeistertittel.

Atle Grønn