Staden er det eine bruket på garden Nedreberg – høgt, fritt og solvendt i den bratte grenda Bergsida nokre kilometer vest for Stryn sentrum. Fjøset er vekke; det mangla botevon. Men låven står der, høgreist i ein alder av 200 år, med ein solsvidd vegg av gamle bord i ramen. Inne er det no høylager og hestebåsar.

Amund Nedreberg vaks opp med hest, og interessa for fjordingen vart verande i han. No har neste generasjon fire i stallen. Ei stund avla han premierte dyr og selde. Det hadde dei drive med lenge på denne garden midt i fjordhestriket. Kanadiske hestefolk har fleire gonger budd på Nedreberg under høgtidsdagane for dei som har fjordingen i sjela, statshesteutstillinga på Eid. Halvannan times gange oppover i fjellet ligg setra, framleis med sel og fjøs. Etter utskifting i 1890 eig dei frå fjord til fjell. Fiske etter laks og sjøaure var lenge viktig for levemåten. Ved fjorden hadde dei jekteløk, ein stad båten kunne liggje trygt. Noko av det garden gav, har dei selt i lange tider. Men sjølvhushald var det dominerande så lenge jorda og sjøen var det dei hadde å leve av.

Garden, no delt i to bruk, er kjend i dokument frå 1420. Husa låg i ei klynge. For dei som Amund og Torild rår over, vart det små endringar av jordskiftet i 1890. Stovehuset står der det vart reist i 1865. Dette er ei sperrestove med to vindauge ut mot fjorden, slik skikken var i Nordfjord.

At delar av veggene er mørke av sot, tyder på at stova vart bygd med røykomn og ljore i taket for å få ut røyken. Her budde folket fram til 1998; dagens eigar vaks opp der, men då med komfyr og skorstein i koven. Det tredje rommet er ein gang, som i dette området vert kalla døra. Over koven er det lem, og over den igjen øvstelemmen under eit høgre tak med mønet på tvers av resten. Sidan Torild og Amund ville drive turisme for å skaffe litt ekstra inntekter til å finansiere restaureringa, har dei utvida huset med kjøkken og bad på kvar side av inngangen.

Nystova frå 1850

Den litt eldre nystova frå 1850 har om lag same rominndelinga i første høgda som sperrestova. Men her er det lem over med to rom. I kjellaren var det før brunn, brukt til å kjøle mjølka og hente vatn i. Nokre meiner namnet på huset heilt enkelt kjem av at det var nyare enn sjølve stova. Bruken kunne ymse – sengeplass om sommaren, rom for gjester, lager for fine klede, korn og andre verdifulle ting, veven kunne stå der. No bur eldste sonen på garden der med familie. På to sider av huset bygde eigarane skråtak med rom under for eit utal ting som dukka opp då dei rydda for å starte vølinga. Det var klede, dukar, åkle, kister, askar, tiner og mangt anna. Mykje var godt slite, det meste ute av bruk, men lagt til sides. Skikken på slike gardar utan overflod var å ikkje kaste noko; det kunne kome til nytte ein gong. På Nedreberg vart svaret å samle dette i eit nytt tilbygg. Her fekk Torild plass til resultatet av mykje godt handverk frå både kvinner og menn frå 1700-talet og fram til siste krigen.

Masstova frå 1794

Eldst i tunet er masstova. Frå 1794 har ho stått der, delvis utanfor det flate tunet. Den lettaste delen kvilte på meir enn tre meter høge stolpar over eit skrånande berg. Namnet på huset trur dei kjem av matstove, for her gjorde dei mykje av grovarbeidet med mat. Andre stader heiter det eldhus. I gryter over grua varma dei gamle vatn til klevask og brygging. Flatbrød steikte dei på ei steinhelle og kjøt hengde dei opp til røyking. Her åt dei om sommaren. Då var det vanleg å flytte ut av vinterbolet. I masstova er til og med ein bakaromn i stein. I den kan Torild steike 20 brød i slengen og ha varme igjen til å gjere middagsmaten klar. Men det tek fire–fem timar med kraftig fyring før heten er sterk nok til at dei kan rake ut oska og setje brøda inn.

Litt utanfor tunet står det gamle skulehuset i grenda, bygt like før 1900 til avløysing for omgangsskulen. Der står ein globus, og der heng kart over Palestina og Sogn og Fjordane, den gongen ei samling veglause grender langs fjordane. Der ligg stilbøker etter elevane, som skreiv med penn dyppa i blekkhuset. Teksten er like lett å lese som om han var prenta.

I dag står husa i tunet med mørkbeisa vegger og teglstein på alle tak. Tak og vegger i ølstovene (oppvarma hus) har dei forsynt med isolasjon. I dei lafta husa og den grindbygde låven var det berande treverket nesten intakt. Men muren under masstova hadde svikta og er bygd opp att. Dei berande stolpane har fått nytt fundament og er ikkje så høge lenger. Ny sokkel måtte òg til under bakaromnen, som i lag med grua er nyreist med skorsteinar. Nordfjordstova har òg fått ny peis, ei moderne utgåve med innsats og glas framfor elden. Nystova vart løfta opp og dei grov kjellaren djupare. Ho står no, som tilbygget, på murar av lecastein. Slik heldt dei på, hus for hus, frå 1999 til 2003. Tunet var heile tida ein byggjeplass.

Heilskapen

Etterpå kunne dei invitere reisande, arrangere seminar og andre samkomer. Arbeidet er utført med leigde fagfolk. Kor mykje det kosta, har dei ikkje rekna i hop, men ein stor sum må det vere. Offentlege tilskot har dei fått litt av, men det mona ikkje. Turismen gav ein del inntekter. Det meste har dei likevel henta av arbeidet sitt i ulike undervisningsinstitusjonar. No er dei pensjonistar og gleder seg over at både gjester og dei næraste finn seg til rette mellom gamle vegger i det frie landskapet.

Tvilte dei aldri når både oppgåvene og rekningane vaks?

– Vi tenkte vel heller at dreg du den, så dreg du den, svarer Amund Nedreberg.

– Alt måtte til; tunet er ein heilskap som vert borte om eit av husa manglar. Vi er godt nøgde, seier han.

Erik Solheim