Fertilitetsfest
CHICHIBU: Japansk arbeidsliv finn førebels løysingar på fallande folketal, men den tradisjonsrike fertilitetskultusen i landet står i kontrast til dei låge fødselstala.
Den landskjende skodespelaren, regissøren og fjernsynskomikaren Taihei Hayashiya kjem frå Chichibu og dreg kvart år heim for å ta del i paraden. Han soknar til Kamimachi-vogna, som eg følgde gjennom gatene.
Alle foto: Håvard Rem
Japan. Del 4
Med eit japansk jarnbanepass fer Håvard Rem frå fiskemarknad til fjell, frå sumar i sør til vinter og varme kjelder, frå storbyliv til landsbyopptog.
Japan. Del 4
Med eit japansk jarnbanepass fer Håvard Rem frå fiskemarknad til fjell, frå sumar i sør til vinter og varme kjelder, frå storbyliv til landsbyopptog.
post@rem.no
Eg er så oppkava at eg mistar kjensla av tid og stad i folkehavet som bylgjer gjennom dei tronge gatene i småbyen Chichibu, der meir enn ein kvart million menneske har kome for å ta del i den årlege vognparaden, Unesco-verna og ein av dei tre største i landet. Men eg ser på den låge sola og dei lange skuggane at det er mange timar sidan eg gjekk av toget på Chichibu stasjon og vart kledd i hovudband og happi, ei tradisjonell bomullskappe, og ført til shinto-tempelet for å be, med andletet vendt mot Boku-fjellet og Nordstjerna over. Etter morgonseremonien har det meste vore kaos.
Vognparade? Heilagdomane i somme japanske byar er paradevognene. Dei går langt attende i folketrua, somme av dei er 300 år gamle, som paraden, og var opphavleg heilt enkelt bygde vogner som med tida har vorte meir og meir ornamenterte og forseggjorde.
Tomoko
På den to timar lange togferda frå Tokyo til Chichibu prata eg med Tomoko. Ho har i 25 år vore tilsett som programmerar i NTT Security, tryggleiksavdelinga i Nippon Telegraph and Telephone, Japans største telefoniverksemd. Nippon tyder Japan. Verksemda var statleg, men er no privat.
Me prata om den demografiske utfordringa og dei låge fødselstala i landet. Sist i 1990-åra, då Tomoko hadde vore fem år i NTT, gifta ho seg. I dag har ho og ektemannen to born i tenåra. Ho fortel:
– Den gongen var det forventa at ein slutta i jobben når ein gifta seg. Men eg ynskte å halda fram og spurde firmaet, og dei svarte at det var greitt.
– Kva meinte mannen din?
– Eg spurde han òg. Det var greitt for han. Far hans var fiskar, og mor hans jobba deltid, så det var han vand med.
– Du tok etternamnet hans?
– Ein kollega som gifta seg same året, i 1998, ynskte å halda på etternamnet, men den gongen var ikkje det lovleg. Då dei vart skilde, ville ho ha etternamnet sitt attende, men det var ein komplisert prosess.
Det var heller ikkje lett for Tomoko å balansera NTT-karrieren med to smårollingar, men med tidleg barnehagestart, fire spreke besteforeldre og greie ordningar i ei stor, halvstatleg verksemd, gjekk det på eit vis. I dag har valet hennar vorte vanleg.
Kjærleiksmøtet
Til dagleg kan ein sjå vognene utstilte innandørs. Dei er topptunge, somme av dei opp mot ti meter høge, bygde for å likna fjell, rett og slett for å lokka guden i fjella med seg ned til gudinna i tempelet.
Førestillinga om at gudane held til høgt oppi fjella er nesten like gamal som fjella sjølve. Kvar gong folkehavet i hovudgata passerer ei sidegate, kan me i vest sjå Boku-fjellet som ragar over Chichibu. Der oppe bur draken Shenmaru, den mannlege guden som éin gong i året stig ned til tempelet i Chichibu, for å ha eit kjærleiksmøte med Myoken, gudinna som held til der. Den dagen er ikkje Chichibu til å kjenna att. Folketalet vert tidobla. Mange tek toget frå Tokyo.
Bakarst i vogna eg fylgjer, står eit tremannsorkester som spelar på enkle, tradisjonelle strengeinstrument. Ein av musikantane er ein gut på femten år. Tenåringar er òg hovudpersonar i vogna, to tradisjonelt kledde lokale jenter som på fritida studerer tradisjonell dans og teater, og som har vorte så flinke at dei har fått det ærefulle oppdraget å opptre i vogna som vert trekt gjennom gatene, mellom folkemassane.
Når dei opptrer, stoggar vogna. Kvar bydel har ei eiga vogn med eigne aktørar, og det er konkurranse om den venaste førestillinga. Når jentene har dansa, vert tunge forheng senka, og ingen ser kva som hender inni vogna. Ei vaksen kvinne er heile tida oppteken av å retta på kleda og sminka til jentene.
– Wasshoi! Wasshoi!, ropar dei taktfast, dei mange som nyttar alle krefter til å flytta på vogna eller til å stogga henne om ho får for mykje fart.
– Ta i! Ta i!
Når kvelden kjem ned frå fjella, vert dei mange lanternene på vognene tende medan mørkret vert fylt av himmelblomar – fyrverkeri.
Matteo
I Tokyo i går prata eg med 25 år gamle Matteo, ein motemedveten italienar som jobbar i ein Diesel-butikk. Kjærleiken førte han til Japan. No er han nybakt far.
Både Japan og Italia har låge fødselstal, så eit japansk-italiensk kjærleiksbarn er ikkje noko sjølvsagt. Dei to landa nådde botnen kring tusenårsskiftet med ein fødselsrate så låg som berre om lag 1,2 barn per kvinne – ned frå 2,1 (reproduksjonsgrensa) i Japan og 2,7 i Italia i 1960-åra.
Matteo lyttar til forklåringa mi: Japan og Italia var lenge konservative samfunn med tradisjonelle kjønnsroller. Overgangen til den moderne, urbane to-inntektsfamilien skjedde på berre éin generasjon, og dei slit framleis med å tilpassa dei gamle rollene til den nye arbeidskvardagen. Dei unge kvinnene er skeptiske til å få born med karar som bur heime hjå mor og vert stelte av henne til ho ein dag vert skifta ut med ei ung kvinne. I dei skandinaviske landa har endringane gått føre seg i fleire generasjonar, så alle kjønn har internalisert dei.
Matteo har eit anna perspektiv. Det er svindyrt å få born. Han skuldar på dei dårlege fødselspengeordningane i landet. Talet på løna permisjonsveker varierer frå verksemd til verksemd. Somme har greie ordningar for ferske foreldre, andre ikkje.
Me vert samde om at dei to perspektiva heng saman. Ordningane er dårlege av di moderniseringa kom seint. Han seier:
– Men det er skilnad på dei to landa. I Italia har familien mykje å seia. Her er arbeidsstaden familien din. Sjefen avgjer om du ein kveld må vera med ut på karaoke. Han kan òg seia at i kveld dreg me på nattklubb der det jobbar prostituerte, jamvel om du er gift og nett har vorte far. Kona mi likar det ikkje. Eg likar det ikkje sjølv.
Hayashiya
Ytst på hjørna av vogna er tradisjonskledde utroparar tjora fast til stolpar medan dei lenar seg utover folkehavet. Ikkje kven som helst får jobben. Viktigast er det at du kjem herifrå. Ein av utroparane er meisterleg, med uttrykksfullt andlet og store gestar. Eg vert forklårt at han er skodespelaren, regissøren og komikaren Taihei Hayashiya, kjend over heile Japan frå filmar og fjernsynsprogram. Han bur i Tokyo, men kjem frå Chichibu, og kvart år fer han heim for å ta del i paraden.
Kva feirar dei? Tradisjonselementa er mange. Heile byen er på føtene saman med meir enn ein kvart million tilreisande. Overalt er det buer som sel grilla småfisk på pinne og heimelaga søtsaker. Kva dei feirar, er for mange like vagt som pinse og Kristi himmelfartsdag heime.
Det er ei feiring av kjærleiken, ein fertilitetsfest. Det kan jo Japan trenge. Som verdsborgarar deler me meir og meir kunnskap om landa i verda. Men den felles kunnskapen endrar seg.
– Å, verdas rikaste land, legg dei fleste til når du svarar at du kjem frå Noreg.
Den kommentaren høyrde ein ikkje for tjue år sidan. Og Japan? Då tenkjer mange på låge renter og fødselstal. Men Matteo og eg treng visst eit tredje perspektiv, for no har fødselstala i Noreg òg nådd ein historisk botn, trass i verdas beste fødselspengeordningar.
Tre grupper
I Japan har folketalet alt byrja å falla. Ikkje mykje, men toppen, drygt 128 millionar, nådde dei for ti år sidan. I dag er dei to millionar færre. Nær hundre tusen er 100 år eller eldre. Salet av vaksenbleier har passert salet av bleier for born. Kvifor? Særs låge fødselstal, og særs låg innvandring til eit land der berre 4–5 prosent av folkesetnaden ikkje er etniske japanarar. Legg til at sjølvmord er viktigaste dødsårsaka hjå dei under 30 år.
Sett bort frå svartedauden for snart 700 år sidan har me lita røynsle med fallande folketal. Korleis påverkar det ein vekstbasert økonomi som heile tida treng nye grupper å transformera til konsumentar? I Japan har rentene i ein mannsalder vore like låge som fødselstala, men dei siste åra har økonomien hatt eit oppsving. Meir arbeidskraft har vorte henta inn på tre vis:
Dei slepper smått om senn inn fleire arbeidsinnvandrarar, helst nærkulturelle, frå austasiatiske land som Vietnam, og dei får i fyrste omgang ikkje permanent opphaldsløyve. I Vietnam er veksten i folketalet framleis stor, dei har vorte 100 millionar, og eg møter fleire unge vietnamesarar som har forlate familien i heimlandet og no lærer seg japansk på dagtid og jobbar på restaurant om kvelden, medan dei førebur seg på eit par års utdanning i hotell- og restaurantfag.
I Japan har dei òg lukkast med å få pensjonistar til å venda attende til arbeidslivet. Løna er lågare enn dei var vande med, men arbeidstida og -oppgåvene er tilpassa 70-åringane. Dei er spreke, og den nasjonale dugnadsånda er sterk hjå japanarane, ikkje minst i generasjonen deira.
Keiko
Den tredje gruppa er kvinnene. Japanarane har medvete auka prosentdelen av kvinner i arbeidslivet, som jo har vore lågare enn i Vesten. På toget attende til Tokyo pratar eg med Keiko, ei ugift kvinne på 27 år, med både moderne og tradisjonelle haldningar. Nett no har jobben ein stor plass i livet hennar, men ho ser ikkje på seg sjølv som ei karrierekvinne, ho er sekretær, og finn ho den rette, er ho klar for familieliv på heiltid. Ho fortel:
– Japanske kvinner har hamna i ein skvis. Av di me har færre fødslar, får me vita at fleire kvinner må ut i arbeidslivet. Og av di fleire kvinner går ut i arbeidslivet, vert det færre fødslar.
– Ville du slutta å jobba for å få born?
– Somme jobbar fyrst og fremst for å betala rekningane sine, andre for ein spanande karriere.
– Kan ei japansk kvinne kombinera arbeid og born?
– Ein assistent eller sekretær, ja. Ein leiar, nei.
Ho ser ut av togvindauga og får andre tankar. Ho kommenterer togferda mot kysten som ein diktar:
– Fjella vert lågare og husa høgare.
Eg kjem til å tenkja på Tanabata, den japanske forteljinga om gjetaren og ho som vev i verdsrommet. Dei forelskar seg, men er diverre skilde av sjølvaste Mjølkevegen. Myten vert feira kvar sumar, og vognparaden i Chichibu vert kalla ein vinterleg versjon av den eldgamle kjærleiksforteljinga. Far hennar vert rørt av kjærleiken deira, og lèt dei møtast, men han vert sint og skil dei att når kjærleiken gjer at guten sluttar å gjeta og jenta sluttar å veva. Den 1300 år gamle forteljinga er som skriven om japanarane i dag: Kravet til effektivitet går føre drifta til kjærleik.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
post@rem.no
Eg er så oppkava at eg mistar kjensla av tid og stad i folkehavet som bylgjer gjennom dei tronge gatene i småbyen Chichibu, der meir enn ein kvart million menneske har kome for å ta del i den årlege vognparaden, Unesco-verna og ein av dei tre største i landet. Men eg ser på den låge sola og dei lange skuggane at det er mange timar sidan eg gjekk av toget på Chichibu stasjon og vart kledd i hovudband og happi, ei tradisjonell bomullskappe, og ført til shinto-tempelet for å be, med andletet vendt mot Boku-fjellet og Nordstjerna over. Etter morgonseremonien har det meste vore kaos.
Vognparade? Heilagdomane i somme japanske byar er paradevognene. Dei går langt attende i folketrua, somme av dei er 300 år gamle, som paraden, og var opphavleg heilt enkelt bygde vogner som med tida har vorte meir og meir ornamenterte og forseggjorde.
Tomoko
På den to timar lange togferda frå Tokyo til Chichibu prata eg med Tomoko. Ho har i 25 år vore tilsett som programmerar i NTT Security, tryggleiksavdelinga i Nippon Telegraph and Telephone, Japans største telefoniverksemd. Nippon tyder Japan. Verksemda var statleg, men er no privat.
Me prata om den demografiske utfordringa og dei låge fødselstala i landet. Sist i 1990-åra, då Tomoko hadde vore fem år i NTT, gifta ho seg. I dag har ho og ektemannen to born i tenåra. Ho fortel:
– Den gongen var det forventa at ein slutta i jobben når ein gifta seg. Men eg ynskte å halda fram og spurde firmaet, og dei svarte at det var greitt.
– Kva meinte mannen din?
– Eg spurde han òg. Det var greitt for han. Far hans var fiskar, og mor hans jobba deltid, så det var han vand med.
– Du tok etternamnet hans?
– Ein kollega som gifta seg same året, i 1998, ynskte å halda på etternamnet, men den gongen var ikkje det lovleg. Då dei vart skilde, ville ho ha etternamnet sitt attende, men det var ein komplisert prosess.
Det var heller ikkje lett for Tomoko å balansera NTT-karrieren med to smårollingar, men med tidleg barnehagestart, fire spreke besteforeldre og greie ordningar i ei stor, halvstatleg verksemd, gjekk det på eit vis. I dag har valet hennar vorte vanleg.
Kjærleiksmøtet
Til dagleg kan ein sjå vognene utstilte innandørs. Dei er topptunge, somme av dei opp mot ti meter høge, bygde for å likna fjell, rett og slett for å lokka guden i fjella med seg ned til gudinna i tempelet.
Førestillinga om at gudane held til høgt oppi fjella er nesten like gamal som fjella sjølve. Kvar gong folkehavet i hovudgata passerer ei sidegate, kan me i vest sjå Boku-fjellet som ragar over Chichibu. Der oppe bur draken Shenmaru, den mannlege guden som éin gong i året stig ned til tempelet i Chichibu, for å ha eit kjærleiksmøte med Myoken, gudinna som held til der. Den dagen er ikkje Chichibu til å kjenna att. Folketalet vert tidobla. Mange tek toget frå Tokyo.
Bakarst i vogna eg fylgjer, står eit tremannsorkester som spelar på enkle, tradisjonelle strengeinstrument. Ein av musikantane er ein gut på femten år. Tenåringar er òg hovudpersonar i vogna, to tradisjonelt kledde lokale jenter som på fritida studerer tradisjonell dans og teater, og som har vorte så flinke at dei har fått det ærefulle oppdraget å opptre i vogna som vert trekt gjennom gatene, mellom folkemassane.
Når dei opptrer, stoggar vogna. Kvar bydel har ei eiga vogn med eigne aktørar, og det er konkurranse om den venaste førestillinga. Når jentene har dansa, vert tunge forheng senka, og ingen ser kva som hender inni vogna. Ei vaksen kvinne er heile tida oppteken av å retta på kleda og sminka til jentene.
– Wasshoi! Wasshoi!, ropar dei taktfast, dei mange som nyttar alle krefter til å flytta på vogna eller til å stogga henne om ho får for mykje fart.
– Ta i! Ta i!
Når kvelden kjem ned frå fjella, vert dei mange lanternene på vognene tende medan mørkret vert fylt av himmelblomar – fyrverkeri.
Matteo
I Tokyo i går prata eg med 25 år gamle Matteo, ein motemedveten italienar som jobbar i ein Diesel-butikk. Kjærleiken førte han til Japan. No er han nybakt far.
Både Japan og Italia har låge fødselstal, så eit japansk-italiensk kjærleiksbarn er ikkje noko sjølvsagt. Dei to landa nådde botnen kring tusenårsskiftet med ein fødselsrate så låg som berre om lag 1,2 barn per kvinne – ned frå 2,1 (reproduksjonsgrensa) i Japan og 2,7 i Italia i 1960-åra.
Matteo lyttar til forklåringa mi: Japan og Italia var lenge konservative samfunn med tradisjonelle kjønnsroller. Overgangen til den moderne, urbane to-inntektsfamilien skjedde på berre éin generasjon, og dei slit framleis med å tilpassa dei gamle rollene til den nye arbeidskvardagen. Dei unge kvinnene er skeptiske til å få born med karar som bur heime hjå mor og vert stelte av henne til ho ein dag vert skifta ut med ei ung kvinne. I dei skandinaviske landa har endringane gått føre seg i fleire generasjonar, så alle kjønn har internalisert dei.
Matteo har eit anna perspektiv. Det er svindyrt å få born. Han skuldar på dei dårlege fødselspengeordningane i landet. Talet på løna permisjonsveker varierer frå verksemd til verksemd. Somme har greie ordningar for ferske foreldre, andre ikkje.
Me vert samde om at dei to perspektiva heng saman. Ordningane er dårlege av di moderniseringa kom seint. Han seier:
– Men det er skilnad på dei to landa. I Italia har familien mykje å seia. Her er arbeidsstaden familien din. Sjefen avgjer om du ein kveld må vera med ut på karaoke. Han kan òg seia at i kveld dreg me på nattklubb der det jobbar prostituerte, jamvel om du er gift og nett har vorte far. Kona mi likar det ikkje. Eg likar det ikkje sjølv.
Hayashiya
Ytst på hjørna av vogna er tradisjonskledde utroparar tjora fast til stolpar medan dei lenar seg utover folkehavet. Ikkje kven som helst får jobben. Viktigast er det at du kjem herifrå. Ein av utroparane er meisterleg, med uttrykksfullt andlet og store gestar. Eg vert forklårt at han er skodespelaren, regissøren og komikaren Taihei Hayashiya, kjend over heile Japan frå filmar og fjernsynsprogram. Han bur i Tokyo, men kjem frå Chichibu, og kvart år fer han heim for å ta del i paraden.
Kva feirar dei? Tradisjonselementa er mange. Heile byen er på føtene saman med meir enn ein kvart million tilreisande. Overalt er det buer som sel grilla småfisk på pinne og heimelaga søtsaker. Kva dei feirar, er for mange like vagt som pinse og Kristi himmelfartsdag heime.
Det er ei feiring av kjærleiken, ein fertilitetsfest. Det kan jo Japan trenge. Som verdsborgarar deler me meir og meir kunnskap om landa i verda. Men den felles kunnskapen endrar seg.
– Å, verdas rikaste land, legg dei fleste til når du svarar at du kjem frå Noreg.
Den kommentaren høyrde ein ikkje for tjue år sidan. Og Japan? Då tenkjer mange på låge renter og fødselstal. Men Matteo og eg treng visst eit tredje perspektiv, for no har fødselstala i Noreg òg nådd ein historisk botn, trass i verdas beste fødselspengeordningar.
Tre grupper
I Japan har folketalet alt byrja å falla. Ikkje mykje, men toppen, drygt 128 millionar, nådde dei for ti år sidan. I dag er dei to millionar færre. Nær hundre tusen er 100 år eller eldre. Salet av vaksenbleier har passert salet av bleier for born. Kvifor? Særs låge fødselstal, og særs låg innvandring til eit land der berre 4–5 prosent av folkesetnaden ikkje er etniske japanarar. Legg til at sjølvmord er viktigaste dødsårsaka hjå dei under 30 år.
Sett bort frå svartedauden for snart 700 år sidan har me lita røynsle med fallande folketal. Korleis påverkar det ein vekstbasert økonomi som heile tida treng nye grupper å transformera til konsumentar? I Japan har rentene i ein mannsalder vore like låge som fødselstala, men dei siste åra har økonomien hatt eit oppsving. Meir arbeidskraft har vorte henta inn på tre vis:
Dei slepper smått om senn inn fleire arbeidsinnvandrarar, helst nærkulturelle, frå austasiatiske land som Vietnam, og dei får i fyrste omgang ikkje permanent opphaldsløyve. I Vietnam er veksten i folketalet framleis stor, dei har vorte 100 millionar, og eg møter fleire unge vietnamesarar som har forlate familien i heimlandet og no lærer seg japansk på dagtid og jobbar på restaurant om kvelden, medan dei førebur seg på eit par års utdanning i hotell- og restaurantfag.
I Japan har dei òg lukkast med å få pensjonistar til å venda attende til arbeidslivet. Løna er lågare enn dei var vande med, men arbeidstida og -oppgåvene er tilpassa 70-åringane. Dei er spreke, og den nasjonale dugnadsånda er sterk hjå japanarane, ikkje minst i generasjonen deira.
Keiko
Den tredje gruppa er kvinnene. Japanarane har medvete auka prosentdelen av kvinner i arbeidslivet, som jo har vore lågare enn i Vesten. På toget attende til Tokyo pratar eg med Keiko, ei ugift kvinne på 27 år, med både moderne og tradisjonelle haldningar. Nett no har jobben ein stor plass i livet hennar, men ho ser ikkje på seg sjølv som ei karrierekvinne, ho er sekretær, og finn ho den rette, er ho klar for familieliv på heiltid. Ho fortel:
– Japanske kvinner har hamna i ein skvis. Av di me har færre fødslar, får me vita at fleire kvinner må ut i arbeidslivet. Og av di fleire kvinner går ut i arbeidslivet, vert det færre fødslar.
– Ville du slutta å jobba for å få born?
– Somme jobbar fyrst og fremst for å betala rekningane sine, andre for ein spanande karriere.
– Kan ei japansk kvinne kombinera arbeid og born?
– Ein assistent eller sekretær, ja. Ein leiar, nei.
Ho ser ut av togvindauga og får andre tankar. Ho kommenterer togferda mot kysten som ein diktar:
– Fjella vert lågare og husa høgare.
Eg kjem til å tenkja på Tanabata, den japanske forteljinga om gjetaren og ho som vev i verdsrommet. Dei forelskar seg, men er diverre skilde av sjølvaste Mjølkevegen. Myten vert feira kvar sumar, og vognparaden i Chichibu vert kalla ein vinterleg versjon av den eldgamle kjærleiksforteljinga. Far hennar vert rørt av kjærleiken deira, og lèt dei møtast, men han vert sint og skil dei att når kjærleiken gjer at guten sluttar å gjeta og jenta sluttar å veva. Den 1300 år gamle forteljinga er som skriven om japanarane i dag: Kravet til effektivitet går føre drifta til kjærleik.
Vognene liknar fjell for å lokka fjellguden ned til gudinna i tempelet.
Dei har lukkast med å få pensjonistar til å venda attende til arbeidslivet.
Fleire artiklar
Una og Diddi er to storforelska studentar som må halde forholdet skjult, fordi Diddi alt har ein kjærast.
Foto: Arthaus
Gjennombrotet
Elín Hall herjar i dette vakre, velskrivne dramaet av Rúnar Rúnarsson.
Greil Marcus er musikkskribent og kulturanalytikar.
Foto: Thierry Arditti / Courtesy of Yale University Press
Kvifor Marcus skriv
Den nye boka til Greil Marcus er ein kamuflert sjølvbiografi.
Foto: Gorm Kallestad / NTB
Erling Kittelsen er blant dei mest mangsidige av norske poetar, skriv Jan Erik Vold.
Rondanecupen på Otta er ei bridgetevling stinn av tradisjon.
Foto: Otta bridgeklubb
«Det finst bridgespelarar i kvar ein avkrok.»
Jill Stein på eit valkampmøte i Dearborn i Michigan 6. oktober. I vippestaten Michigan fryktar demokratane at Stein skal ta mange røyster frå Harris.
Foto: Rebecca Cook / Reuters / NTB
Stein kan velte lasset
Jill Stein, kandidaten til Dei grøne, er valjokeren demokratane gjerne skulle vore forutan.