Håvard Rem

havard@dagogtid.no

På metroen i Qatar er Lusail den nordlege endestasjonen på hovudlina. Ho byrjar i sør, i lufthamna og i Al Wakra, det sørlegaste av dei åtte fotballstadiona Qatar byggjer til fotball-VM, før ho går gjennom hovudstaden Doha, vidare til Qatars universitetsby, og endar i Lusail. 

Den nye metroen har eg nytta mange gonger, så i dag vil eg gjera meg kjend med den nye trikken. Eit rutekart syner at han går rakt til finalearenaen Lusail Iconic Stadium, der trikkehaldeplassen heiter 2022 – som om haldeplassen til 17- og 18-trikken ved Bislett i Oslo skulle hatt namnet 1952, etter året Bislett stadion var OL-arena. 

Trikken her er like imponerande og futuristisk som metroen. Kvar stasjon er som eit monumentalt og kunstnarleg forretningssenter i stål og glas, enkelt å finna fram i av di det er utan forstyrrande reklame, berre opplysingsskilt som åtvarar mot å setja slepet på dei lange kjortlane fast i dei automatiske vogndørene.

Med skinande rulletrapper og enorm høgd under taket liknar stasjonane ei framtidsutgåve av metrostasjonane Stalin bygde i Moskva i 1930-åra. Alt har ein tenkt på. I familievognene er kvart fjerde sete stuttare, med fotskammel – dei er for born. Alle nyttar metroen, unge og gamle, qatararar og utlendingar. Ein billett kostar fem kroner. 

To billionar

Det er tolv år sidan Qatar vart tildelt fotball-VM 2022, framom nasa på USA, og no er det ni månader til avspark. Metroen og trikken er ein del av den infrastrukturelle opprustinga av vertslandet. Summen Qatar nyttar på den månadlange meisterskapen, frårekna smøringa av rike Fifa-toppar og fattige Fifa-land som ikkje røysta på USA, er to billionar kroner – norske kroner og norske billionar, ikkje amerikanske. Det er ein halv billion meir enn eit norsk statsbudsjett. Det er sju millionar kroner per qatarsk statsborgar.

Kva med etterbruken? ?Dei åtte fotballarenaane utgjer berre 5 prosent av budsjettet. Emiren byggjer nye byar, byane hans, dels for VM 2022, dels for hans Visjon 2030. I eit einevelde er kommandolinene stuttare og snøggare frå idé til teiknebord, frå teiknebord til ferdig framtidsby.

Konsulentane og fagfolka er dei dyraste, men ideane er gjerne hans, og dei vert røyndom, i motsetnad til den megalomane Berlin-modellen Albert Speer og Føraren leika seg med i bunkersen medan alliert bombing førebudde den tyske hovudstaden på nybygging. Nei, sjå heller føre deg ein eineveldig Olemic Thommessen som nyttar Oljefondet og Snøhetta for å omskapa Holmenkollen til tusenmetersbakke og Oslo til tusenårsrike.

Av dei to billionane går ein femtedel til å byggja Lusail. Er 400 milliardar petroleumskroner lite eller mykje å nytta på ein framtidsby? Pengane kunne ha finansiert den norske folketrygda i dei åtte månadene mellom Beijing-OL og Qatar-VM. 

Aude landskap

Nei, trikken går ikkje til 2022. Midtveges, ved haldeplassen Energy City South, vert han tømd for den einaste passasjeren. Lenger er ikkje trikkelina komen. Det kan eg leva med, for så langt har trikken gått i tunell, med ingenting å sjå.

Rulletrappa tek meg opp i dagsljoset under ein diger, flat kuppel av glas og betong. Når eg kjem ut, liknar han ein ufo, der han ligg kvelva over den underjordiske trikkestasjonen. I synskrinsen ser eg romskipkuplar over stasjonar som enno ikkje er opna. 

Lusail vert omtala som «hypermoderne», «berekraftig», «grøn», «megacity» og «futuristisk» og er i dobbel forstand ein framtidsby, for som trikkelinene er han høgst uferdig. I nordaust, mot hamna og Persiabukta, ruvar dei halvbygde Lusail-tårna.

Boikott 

Er det berre meg, eller har dei store internasjonale idrettsmeisterskapane mista noko av glansen? For fyrste gong har eg byrja å sjå verda med auga til vener som ikkje bryr seg om sport. For femti år sidan stilte eg vekkaruret på klokka fem om morgonen for å fylgja radiosendingane frå vinterleikene i Sapporo, og for fire år sidan drog eg til Sør-Korea for å oppleva vinter-OL på arenaane. Beijing-leikane gidd eg knapt å sjå. Men tysdag gjekk 1500 meter på skeiser. Ikkje berre følgde eg tevlinga frå fyrste til siste par, men eg noterte rundetidene, for nok ein gong å få stadfesta at gullet går til lauparen med den snøggaste tredjerunden. 

Vinter-OL og fotball-VM er motsetnader – det eine ei tevling i kvite idrettar med norsk dominans, det andre ein global sport i praksis utan nordmenn. Har fotball-VM tapt glansen òg? Kjem eg til å notera heile kampprogrammet i sjuande sansen og sjå alle kampane, slik eg plar, slik eg har gjort sidan VM i 1974, då femtenåringen, av di me ikkje hadde fjernsyn i heimen, hadde eit leigt apparat på guterommet ein månad? 

Svaret kjem i november. Å mista fotball-VM som ei lidenskapeleg oppleving kvart fjerde år, vil vera eit livstap, men av to grunnar veit eg ikkje svaret: For fyrste gong sidan fyrste meisterskapen for 92 år sidan går kampane om vinteren, når det ikkje er for varmt i Qatar, og ikkje om sumaren, når ein har fri.  

Den andre grunnen: Gidd eg? Kva har Kina-OL og Qatar-VM sams? Dei er ikkje berre sportsarrangement, men sportsvasking, i land kjende for brot på menneskerettane. Dei kan eg nok fortrengja i sportsbobla, men i lag med den skamlause kommersialiseringa av idretten vert summen plagsam. 

Mange tek til orde for boikott. Dei som gjer det, er ikkje merksame på sitt eige paradoks: Skal ein boikotte vertsland som bryt menneskerettane, vil dei Vesten-kritiske i Vesten berre kunna godta VM og OL i vestlege land. Dei tek elles til orde for at den tredje verda bør få ein større del av både verdsmeisterskap og verdsarvstatus. 

Idrettsboikott er diverre gjerne eit varsel om tunge tider og varm eller kald krig, med dei olympiske sportsvaskingsleikane i 1936 og 1980 som døme. 

Den kvite bikkja

Enno bur det ikkje folk i Lusail. Ingen kafear eller butikkar er opna. Vegane er ikkje ferdigbygde. Det er som om glaskuppel-ufoen har landa på ein planet som vart forlaten i all hast. Ikkje ein ljod er å høyra, ikkje eit menneske eller dyr er å sjå. Kring meg ligg eit flatt og aude science-fiction-
landskap av halvferdige draumar i stål og glas. 

Ei kvit bikkje kjem haltande mot ufoen, skamslegen med opne sår, så skremd av folk at ho trekkjer seg vekk når ho ser meg. Hundar vert ikkje møtte med same varme og vørdnad her som heime. På metroen og trikken er dei like forbodne som sigarettar og søppel. Berre førarhundar er tillatne, og ho her er ikkje ein slik.

I dag er visst me to dei einaste levande vesena i Lusail. Eg lyt finna den namngjetne finalearenaen på eiga hand. På finaledagen i desember ventar ein fleire hundre tusen menneske hit. Då skal trikkane få køyrt seg. 

Høg standard

Halvannan million utlendingar er venta til Qatar under VM. Kva kjem dei til? Eit salafistisk petroleumsland som, i lag med grannelandet Saudi-Arabia, fylgjer Dubais døme og satsar tungt på turisme, som ledd i eit grønt skifte, for å få fleire bein enn olje og gass å stå på.

Før pandemien, frå januar 2019 til januar 2020, auka turismen til Qatar med 33 prosent. Med fotball-VM skal auken halda fram. 

Enno finn ein ikkje reisebøker om Qatar i norske bokhandlar, og på Oslo lufthamn får ein valuta til Emirata, men ikkje til Qatar. Dette vil nok endra seg. Landet høver for nordmenn som dei siste åra jamt over tingar hotell med fleire stjerner enn svenskar og danskar gjer. Her har dei den høge standarden me har gjort oss vande med. I lufthamna, i fjor kåra til verdas beste, vert ein handsama som ein VIP-gjest. 

Men som i Noreg lid servicen somme stader av mangel på arbeidskraft. På somme restaurantar kastar ein inn nytilsette som skjønar korkje engelsk eller arabisk og ikkje veit kva falafel er. Og ein finn det motsette, ein thairestaurant i verdsklasse der alle dei tilsette, frå kjøken til servering, er skulerte thaiar. 

Salafisme og turisme

Korleis taklar eit konservativt muslimsk land vestleg turisme?

Her kan ein ikkje gjera som Maldivane og hindra samkvem. Maldivane er tusen små øyar, somme for innfødde, somme for turistar. Qatar er éi halvøy, ikkje større enn Rogaland.

Qatarsk salafisme er pragmatisk. I resepsjonen, diger som ein ballsal, med mange skrankar, sjekka eit vestleg par inn. Dei tilsette var som alltid høflege, også då dei stilte mannen det leiande spørsmålet:

– Du vil ha éin nykel?

Han stussa. For han var det sjølvsagt at dei skulle ha to nyklar. For dei var det sjølvsagt at paret fekk éin. Om dei hadde med seg born, skulle då borna òg ha kvar sin nykel? Han svara:

– Me vil gjerne ha to.

Den eine tilsette verka overraska, den andre misnøgd. Då dei rekte han ein ekstra nykel, var det ein utan etui med romnummer. Skulle kona hans berre kunna koma og gå som ho ville? Og var det kona hans? At karen vanta giftering, kunne dei gått vidare med. Etter qatarsk lov kan ein ikkje overnatta i same rom om ein ikkje er vigde. Men på dei internasjonale hotella er ein pragmatisk. 

Ei sein natt kom ein vestleg kar til hotellet i taxi, utan bagasje, men i festhumør og med ei kvinne som venta i bilen.  

– Eit rom for to, er du snill, sa han verdsvand.

– Diverre, hotellet er fullt, lydde svaret. 

Det mangla ikkje på ledige rom, men dei ville ikkje godta eit så synleg lovbrot. Grensa går ved det synlege. I det offentlege rommet er det ikkje rom for romantikk. Ikkje eingong gifte kan leia kvarandre utandørs. På plakatar som syner den ideelle qatarske kjernefamilien, går mor og far i midten, leiande på kvar sitt barn, men sjølve leier dei ikkje kvarandre. Om ein ser vaksne som leier kvarandre utandørs i Qatar, er dei av same kjøn. Å syna venskap er ikkje eit lovbrot.

Verdas merksemd

Den kvite bikkja fylgjer ikkje etter når eg frå glaskuppelen byrjar å gå mot nord. Langt framme, der kartet syner at Lusail Stadium skal liggja, kan eg sjå at sola glitrar i noko som liknar eit byggverk av gull. Etter å ha kryssa ein enorm og aude byggjeplass der bakken framleis er sand og leire, kjem eg til ein asfaltert og trafikkert veg utan andre køyretøy enn sementbilar og kvite bussar med indarar og pakistanarar, nepalarar og bangladesharar, berre karar, dei flest av dei unge. 

Tempoet er høgt. Det er mørkt når dei kvite bussane hentar dei i leirane inne i landet, og det er mørkt når bussane leverer dei att. Nett no står mange av dei i kø i ein stor vegkross og ventar på bussar som skal henta dei frå ein byggjeplass til ein annan. Ein kilometer bak dei ser eg at den låge ettermiddagssola skin i gull.

Der ligg finalearenaen. Fyrst når eg kjem til den uopna haldeplassen 2022, får eg sjå meisterverket i si fulle breidd, åstad for finalen, og for opnings- og avsluttingsseremonien òg, byggverket som heile verda skal få sjå. Meir enn 3,5 milliardar menneske fylgde fjernsynssendingane frå førre fotball-VM.

Innvendig vert det arbeidd, men utvendig verkar stadionet ferdig. Det er teikna av britiske Foster + Partners, truleg med innspel frå emiren. Fasaden er forgylt, forma liknar arka som flaut forbi her då Persiabukta vart overflødd, i ei soge frå Qatars førkristne og førislamske tid.

Langt bak meg står arbeidarane med ryggen til, medan eg står mållaus framfor det utan samanlikning mest fullenda og vakraste idrettsanlegget eg har sett, og som halve verda skal ovundra til vinteren. Kapasiteten er 80.000 menneske, og prisen er den same som Noreg årleg nyttar på bistand, 35 milliardar kroner.

Forboden bøn

Dei tilreisande VM-supporterane lyt innretta seg, men det lyt dei konservative òg. Om bord i Qatar Airways får passasjerane vita: «Bedande vert bedne om ikkje å forlata flyseta under bøn.» 

Det er ikkje tillate. På den andre sida laut Qatar som VM-vertsland tillata nye ting: På arenaane vil det vera rom for framsyning av regnbogeflagg og servering av alkohol, og Israel vil få delta om dei kvalifiserer seg. Det gjorde dei ikkje. Dei vart nummer tre i si kvalifiseringsgruppe, nett som Noreg, og kjem ikkje til Qatar i november.