Lytt til artikkelen:

England. Eg skal vedgå at eg har hatt nokre førestillingar om dette landet som grensar til fordomar og motvilje. Ja, til dømes når eg flyg inn over London og ser ned på desse endelause slettene av stein, asfalt, glas, stål og betong, dette teppet i fifty shades of grey, streka opp av skeive gater på kryss og tvers, av jarnbaneskinner og motorvegar, når eg ser mønstra av fleire hundre tusen grå rekkehus, dei rasande bustadblokkene, skyskraparane som klumpar seg saman, byggkranane, industriområda, varelagera, parkeringsplassane, ja, heile denne myldrande, dystopiske mennesketua med åtte millionar Homo sapiens på leit etter meining, har eg ofte tenkt: «Stakkars menneske! Var det slik det skulle ende?»

Men no – no skjønar eg at England er meir enn dette utpinte Stor-London, meir enn dei dystre, regnkalde industribyane i nord. Det er til dømes den landlege elveidyllen nedanfor den vesle landsbyen Lechlade i fifty shades of green. Maisola skin kvit og sterk, lòdne bomullsdottar driv dovent over den blå himmelkvelven. Eg slepper venstre åreblad ned i det gråbrune elvevatnet, dreg armen mot meg. Kajakken er fullasta og ligg djupt, men glir som ei sildetung nise gjennom vatnet. Høgre åre, venstre, høgre, venstre... Bortsett frå lyden frå årene, klukkinga frå kjølen og intens fuglesong er det stille. Ingen støy frå by og bil, frå fly eller jarnbane. Innimellom raslar ein svalande bris gjennom siv og lauvtre og krusar elveflata.

Stø er eg ikkje, og det rykker til i kroppen kvar gong eg kjenner ubalanse. Eg er glad eg har med meg Dale. Eg vågar ikkje snu meg, men eg høyrer at han er like bak meg.

– Endeleg, seier eg.

– Endeleg, svarar Dale.

Det er ikkje meir å seie, og det er noko av det fine med Dale. Han og eg kan vere stille saman.

Dale skal altså uttalast deil, og eg trefte han fyrste gong i 1992. Då presenterte han seg som Odd Arne frå Otta. Saman med ein felles ven, Kjell, også han frå Otta, skulle vi i eit halvt år backpacke oss gjennom Søraust-Asia. Norske namn er vanskelege på utanlandsk, og Odd er spesielt krevjande på engelsk, der det jo tyder «rar». Så alt i New Dehli begynte han å kalle seg Dale, etter spesialagent Dale Cooper i Twin Peaks. Kjell blei Sal, og sjølv var eg Gary.

No høyrer eg Dale ta nokre djupe, kraftfulle tak, og snart er han på sida av meg, og snart etter er han forbi. Han skal vel teste styrken sin, sjå kva kajakken er god for, og så skal han vel vise seg litt. Eg lèt meg ikkje påverke, held same tempo, mens tankane strøymer glade og lette. For to månadar sidan hadde eg ingen plan om å padle ned Themsen. Alt begynte som ein laus tanke, kva med å padle Themsen? Eg visste ikkje ein gong om det gjekk an. Men no er vi her. Kva moglegheiter har ikkje vi nordmenn i vår tid, om vi berre vil og kan og vågar?

I laupet av dei neste sju dagane skal gravitasjon og straum føre oss ned til London. Her oppe er det overraskande lite straum, merkar eg meg, og vi er sterkt forseinka i høve til tidsplanen. Ifølgje Gemma i Thames Canoe Hire – ei ung dame som eg berre har kommunisert med gjennom e-brev, men som eg likevel føler at eg har fått god kontakt med; ho har eit slikt eit oppmuntrande og venleg vesen – skulle vi vore på elva klokka halv ti. No er ho ti over tolv. Vi kom altfor seint av garde frå Reading, der gjekk det ein time, og så hadde Dale gløymt å ta med gass, og det gjekk ein ny time. Og så måtte eg ta bilete av denne statuen ved slusa i Lechlade (letsjleid). Der gjekk det berre fem minuttar, og kor resten av tida er blitt av, anar eg ikkje. Det er vel det vanlege – sommel, sløvskap, snikksnakk og sosiale medium, men no er vi undervegs.

Dale har fleire gonger spurt om kvifor eg måtte ta bilete av denne statuen, og det er ei lang historie, så eg har berre svart at vi tar det seinare, men no er tida komen. Dale kviler på årene, eg glir opp på sida.

– Jo, gjennom alle tider har elvane fasinert menneske, men kven styrte dei? Det måtte vere elvegudar, seier eg. Egyptarane hadde Isis, dei gamle grekarane Alfeios og langs Themsen har guden med tida fått namnet Old Father Thames. Det finst fleire og svært ulike framstillingar av han, og ved slusa i Lechlade ligg ei av dei. Han har berr overkropp, skjegg og eit smalt blikk, og han er ikkje ulik den romerske havguden Neptun, med éin stor skilnad. Han har ikkje ein trefork i hendene, men ein grøftespade. Dei som forstår seg på slikt, meiner at statuen er blotta for kunstnarleg verdi. Det er byggematerialet som gjer han interessant, og no må vi tilbake i tid.

Torsdag 1. mai 1851 opna den halvannan meter høge og humørsjuke dronning Victoria verdsutstillinga i London. Det var den første i sitt slag, og i rekordfart hadde dei sett opp eit monumentalt bygg i jarn og glas i Hyde Park. Verdas største bygning, ein halv kilometer (1851 fot) lang, 124 meter brei og 33 meter høg, og inne i denne glasskimrande bygningen, som avisene gav namnet Crystal Palace, stilte til saman 44 land ut det siste innan teknologi, kunst og design.

Dette var først og fremst britane sitt utstillingsvindauge. England skulle vise seg fram, som den rikaste, mest produktive og mest innovative nasjonen i menneskehistoria. Britannia ruled the waves og kontrollerte nær to tredjedelar av handelsflåten. Dei rula også på land. Kolrøyk og damp steig opp frå fabrikkane, og maskinene gjekk døgnet rundt. Dei spann bomull, vov tekstilar, dei smelta jarn, produserte plogar, såmaskiner, lokomotiv, dampmaskiner og våpen. På få generasjonar var folketalet mangedobla. Folketeljinga same året som britane valfarta mot Crystal Palace, viste nær 21 millionar innbyggjarar. Ho viste også noko anna: For første gong i historia budde det fleire menneske byane enn på landet. Noko vilt og ustoppeleg var sett i gang.

Straumen av pengar blei slusa mot London, og britiske bankar disponerte meir pengar enn resten av verdas bankar til samen. Frå Downing Street 10 styrte regjeringa eit stadig vaksande imperium, som til saman skulle dekke ein tredel av jordas landområde, og «God save the Queen» var nasjonalsong for ein fjerdedel av folket på jorda.

Dronning Victoria kom til Hyde Park med den tyskfødde prinsgemalen Albert Franz August Karl Emmanuel von Sachsen-Coburg-Gotha. Albert var pådrivar for utstillinga, han var teknologioptimist og reformvenleg, ja, det vi i dag ville kalla ein influencer. No skulle han vise heile England at også han dugde til noko. I opningstalen kalla Victoria denne solvarme maidagen the greatest day in our history. I dagboka same kveld skulle ho skrive: «Denne dagen er ein av dei største og mest strålande dagane i våre liv, som til mi stoltheit og glede for alltid vil vere knytt til namnet til min kjære Albert! Det er ein dag som får hjartet til å svulme av takksemd».

Det var til utstillinga i Crystal Palace at statuen av Old Father Thames blei laga, og det er altså materialet som gjer han spesiell. Nokre år tidlegare hadde muraren Joseph Aspdin frå Leeds fått patent på «An Improvement in the Mode of Producing an Artificial Stone». Det som skulle bli kjent som Portland-sement. Skulpturen av Old Father Thames demonstrerte kvaliteten til denne nye sementen. Verdsutstillinga i 1851 blei stor suksess for britane. Men samtidig eit forvarsel. For i den amerikanske paviljongen stilte dei ut maskiner og oppfinningar som overgjekk dei britiske. Noko var på gang over there.

– Derfor ville eg ta dette biletet, fortel eg til Dale.

– Dette er gullalderen til Storbritannia.

Eg kunne også fortalt at etter verdsutstillinga blei Crystal Palace tatt ned og sett opp att på sørsida av Themsen, at det mellom anna vart arrangert katteutstillingar, varemesser og konsertar der, at det var dei tilsette i Crystal Palace som i 1910 skipa fotballaget med same namn, og eg kunne fortalt at glaspalasset brann ned i 1936. Men Dale verkar måteleg interessert, han vil vel vidare, og eg skjønar at eg må porsjonere ut informasjonen. Men for å avslutte: Etter brannen blei statuen av Old Father Thames flytta opp til det som blir rekna som Themsens kjelde i Gloucestershire (glås-té-sjer), før han i 1954 endeleg fekk permanent plass ved slusa i Lechlade.

Vi padlar langsamt ned den spegelblanke elva, og eg slit med å venne meg til åra. Ikkje nok med at britane køyrer på feil side av vegen, årene er også motsett av det folk flest er vane med. Uansett kor eg vrir og vender på åra, blir det feil. Eg irriterer meg òg over den babyblå fargen. Alt elles, både kajakk og klede, er i harmonerande raudoransje, denne åra bryt stilen.

Men så – brått – strøymer all mi tankekraft mot eit større problem. Vi har ikkje padla meir enn knapt 500 meter, og pulsen som var på veg ned, dunkar seg opp att. Vi er alt komne til første sluse. Må vi ut av kajakkane no alt? Eg ber inni meg om at det er nokon der til å sluse oss gjennom, eg vil ikkje i land, ikkje no, eg har nettopp sett meg. Når vi kjem nær nok, ser eg skiltet: «Welcome to Buscot Lock. SELF SERVICE.»

Vi ventar nokre minuttar i von om at det kjem nokon som kan sluse oss gjennom. Nei. Eg nøler, men så tar eg meg saman. Padlar mot kaien, glir inntil, grip fatt i kanten med høgre hand, held venstre i kajakken, pustar djupt, pressar meg varsamt opp, kajakken glir frametter, men med eit desperat byks sit eg på kaia. Dale kjem til lands og saman lyfter vi kajakkane opp.

Eit par i raud kano legg til. Dei har med seg ei trille, slik at dei kan trekke båten forbi slusene. At ikkje vi tenkte på det! I staden må vi bere kajakkane, dei veg 60–70 kilo, minst, og eg slingrar ustøtt langs slusa med framenden. Vi pausar før vi løfter dei ned ei bratt ståltrapp, og der står vi på kaien på nedsida. Vi venter til kanofolket legg frå og senkar kajakkane på vatnet. Fyrst Dale sin, sidan min.

– Klarer du deg sjølv, spør Dale.

Eg svarer ja og angrar i same stund. Eg burde bede han om å støtte meg, det er derfor han er med, men det er flaut å vere ein slik ynkeleg mannsling, og no er det for seint. Dale er alt på veg om bord. Eg held i kaikanten med venstre hand, set høgre fot prøvande midt i botnen, så venstre, kajakken vinglar, eg tar tak i cockpiten med venstre hand, senker meg langsamt, men i det eg skal setje meg, glir kajakken inn under bryggja, eg mister balansen, eg dett ned i setet, prøver å rette opp… splæsj!

Men det er ikkje eg som går rundt, det er Dale! Eg ser kajakken hans rulle over, eg ser armane hans kave i vatnet før hovudet bryt vassflata. Det tar berre nokre sekundar, så finn føtene botnen av Themsen. Vatnet rekk han ikkje lenger enn til midja.

– Gjekk det bra? spør eg, og det er eit tarvlaust spørsmål, eg skjønar det, men noko må eg seie.

Han svarar ikkje, eg skjønar det òg. Dale snur kajakken, ser over.

– Telefonen, seier han roleg.

– Eg har mista telefonen.

Han har ein Samsung, som skal vere vasstett. Eg dreg meg bort til han, prøver å sjå botnen, men vatnet er brungrumsa, det er ikkje sikt. Han prøver å leite med armane, det er for djupt.

– Skal eg prøve å ringe?

Eg finn Dale i kontaktlista, trykker. No ringer det, seier eg, og vi ser begge ned i elva, etter lys, etter lyd, etter bobler? Ingenting. Til slutt høyrer vi ei kvinnerøyst: «This phone is currently out of range.»

– Eg trur han er permanent utanfor rekkevidde, seier Dale.

– Powerbanken er også er tapt, seier han.

Han løftar seg opp på kaien, drar kajakken opp etter seg. Tre britar i 30-åra med padlebrett kjem ned til elva. Dale står klissblaut på kaien, tømmer kajakken for vatn og fortel kort på sitt syngande austlandsengelsk at han gjekk rundt, og mista telefonen.

Themsen gir og Themsen tar, seier eg.

Britane humrar høfleg av det, dei har sans for humor. Dale drøler, han ventar vel på at britane skal legge i veg, men nei, dei ventar, dette vil dei sjå på. Dale set kajakken ned att på vatnet og seier: «No må du filme, Gary.» Eg finn fram mobilen.

På filmen kan eg sjå korleis han set høgre fot ned i botnen, så venstre, men i det han skal sleppe seg ned, glir kajakken nok ein gong under kaikanten, han bikkar over. Venstre hand klamrar seg til kaien, mens høgrehanda plaskar forkava i vatnet. Så grip han med begge hender om kaikanten, musklane strammar seg, eg høyrer ein av britane rope «swing your hip to the right», og Dale prøver å svinge hofta til høgre, men tyngdekrafta dreg han ned, vatn renn inn, han heng der med begge hendene i to–tre–fire sekundar, før han gjer seg over og blir nok ein gong slukt av Themsen. Når han kjem opp att, snur han seg straks mot britane og seier:

– Eg har padla i ti år, og dette er første… eh… andre gong eg går rundt.

Dei ler ikkje, ingen ler. Det er berre medkjensle. På tredje forsøk kjem han seg om bord, vi kan padle vidare. Vi har mista ein halvtime. Eg kjenner på kajakkangst. Desse kajakkane er ustabile.

– Det var behageleg vatn, då, seier Dale.

Tunge lauvtre heng over oss, det er som i ein jungel. Elva buktar seg mellom siv og skog, og for kvar sving lurer eg på kva som kjem til syne. Det er eit yr av fuglar. Eg høyrer kvitter og synging, eg høyrer ringduer kurre, håse kråkeskrik, gjæser som snadrar. Det er mykje stokkender her, mallard, som fuglen heiter på engelsk (mæl-lard). Hannen med grønglinsande hovud og lillablått vengespegel er eigentleg ein vakker fugl, men vi veit ikkje å setje pris på han. Det er som med kjøtmeiser, gråsporv og gråtrost, vakre fuglar, men vi ser ikkje the beauty. Dei er for vanlege.

På elvebredda står ein betongbunker frå andre verdskrigen, Portland-sement i praksis. Ein blå kanalbåt, ein såkalla narrowboat, ligg fortøydd til elvebreidda, det er den første av desse smale, lange kanalbåtane eg ser, og tar bilete. Ein annan kjem tøffande imot. Styrmannen står heilt bak, helsar, og eg nikkar tilbake, det er ikkje mogleg å helse på anna vis når ein padlar, og panisk snur eg baugen mot bølgjene, eg vil ikkje ha dei sidelengs. Men desse smalbåtane køyrer seint og lager nesten ikkje bølgjer, kajakken duppar lett over.

Vi har padla i ein snau time og er alt ved ei ny sluse. Grafton Lock, heiter ho, ser eg av skiltet. Må vi bere over igjen? Eg er lite lysten på å gå ut av kajakken nok ein gong og kjenner lette då ein blid slusevaktar i raud redningsvest vinkar oss inn. I slusa ventar paret i den raude kanoen. Det er tett og intimt i slusekammeret, nesten som i ein heis, og som i ein heis blir det fort det britane kallar awkward silence (å´kvørd sai´lens), pinleg stille. I heisar kan eg vere god på å halde kjeft, men no er eg på tur, no skal eg møte menneske, eg reinskar stemma og spør kor dei er frå. Ho er frå Canada, svarar ho, og Jeremy er frå England. Har dei padla lenge, spør eg. Nei, dei begynte i dag tidleg og skal vere i Teddington på fredag.

– What about you?

– Vi skal dit, vi òg, seier eg. – Men vi skal ikkje vere der før laurdag.

At paret skal same stad som oss, og har ein dag mindre, kjennes tryggande. For det er klart – kajakk er i prinsippet raskare enn kano. Ho spør kor vi kjem frå, for det er slik menneske fungerer i møte med kvarandre, utveksling av informasjon. Norway, svarar eg.

– Å, så artig, seier ho. – Vi såg nettopp ein film frå Noreg. Kva heiter han igjen, Jeremy?

– Den 12. mann, seier Jeremy.

Porten går igjen bak oss, og slusevaktaren går langs kanten. No skjer det, mi første engelske sluse, og eg seier det til dei, litt for høgt, litt for oppkava.

– Kva gjer eg?

– Sjå etter ein kjetting og hald deg fast, seier dama, og ned langs kammerveggen heng kjettingar, eg grip fast i ein av dei, han er kaldvåt og svart av algar.

– No opnar han slusene, hald fast, seier dama.

Slusevaktaren brukar begge hender på eit ratt i metall. Vi høyrer vatnet fosse ut på nedsida, straumen kvervlar i kammeret, og langsamt glir kjettingen mellom fingrane. Kaikanten forsvinn, centimeter for centimeter, vi søkk ned, det går langsamt og er aldeles udramatisk. Det er leikande lett å sluse. Vatnet stilnar, slusevaktaren opnar portane, vi padlar ut, éin meter og elleve centimeter lågare enn på oppsida. Eg roper thank you og padlar inn mot land. Dale spør kor eg skal.

– Eg gir kanoparet eit forsprang. Eg orkar ikkje smalltalke til neste sluse.

Dale skjønar det. Det er greitt nok med korte slusepratar, men å padle jamsides heilt ned til London blir krevjande. Eg skulle gjerne strekt på beina, kjenner eg, det verker i sete og rygg, men vi ventar i kajakkane.

Klokka nærmar seg fire. Dei siste timane har det ikkje skjedd noko som helst, utover at eg verker meir i sete og rygg. Venstre bein har dovna til fleire gonger, og innimellom padlar eg inn til kanten, held fast, mens eg rister blod inn i beinet. Frå kajakkane ser vi ikkje anna enn siv, tre og meterhøg elvekant i gråbrun leire.

– Det ligg i vatnets natur å renne der landskapet er lågast, seier Dale.

Det var ein sjølvsagt, men òg deprimerande observasjon. I kajakkar sit vi så å seie i vasskorpa, vi har perspektivet til ein frosk og ser berre elv, bruer, siv, skog, mallards og båtar. Det som fyrst var eksotisk og spanande, er no, ja, noko keisamt. Dale kjenner det på same vis, seier han. Innimellom har han spurt kor langt vi har padla, men eg anar ikkje. Eg sjekkar mobilen og med to fingrar prøver eg å zoome inn og ut på kartet, men det er ikkje mykje hjelp i denne vesle mobilskjermen. Eg skulle hatt lesebrillene. Og guideboka. Men alt ligg pakka ned i eit av dei vasstette skotta. Eg har vurdert å leite det fram, men igjen: Då må eg ut av kajakken. Vatn lek inn, merkar eg. Ikkje slik at det er noko fare på ferde, men vatn piplar inn, og det er vått. Det som skuffar meg mest, er straumen. Elva er nær stilleståande.

– Kor langt skal vi eigentleg?

Det er Dale som spør. Han begynner nok å bli lei. Klokka nærmar seg sju, og vi har vore på elva sidan tolv. Vi har ikkje vore ute av kajakkane, ikkje ein gong for å ete. Heller ikkje Dale verkar lysten på å gå i land.

– Men kor langt skal vi?

– Eg anar ikkje, seier eg, eg har ikkje lagt nokon planar om kor vi skal overnatte.

– Nei?

– Nei. Vi må berre finne oss ein plass.

Heime i Oslo har eg følgt Themsen på Google Maps. Eg begynte i Lechlade og scrolla meg nedover, noterte sluser, bruer, kyrkjer, landsbyar, pubar, bed & breakfasts og campingplassar. Men notata ligg pakka ned i lag med guideboka. Kanoparet la seg til ved førre sluse. Ein kan telte ved nokre av slusene, og etter denne, sa dei, var det fleire miles til neste sluse med teltplass. Å ligge føre dei kjennest tryggande, då held vi skjemaet. På telefonen ser eg at det ligg ein campingplass ved noko som heiter Northmoor. Eg prøver å måle avstanden. Fire–fem kilometer?

– Det er ein plass å telte om eit par kilometer, seier eg.

– OK, svarar Dale.

Eg har merka meg at han stadig vekk stoppar for å strekke ryggen. Dette er nok slitsamt for den sterke Dale også. Sjølv har eg ein klump av verk i nakken, og så er det korsryggen. Redningsvesten går ikkje langt nok ned bak, ryggstøet gneg. Det verste er setet, det er som eg sit på ein kniv. Det skal nok bli verre, alt skal bli verre.

Dale padlar føre meg no. Eg stansar for å ta bilete, av fuglar, av hus og desse steinbruene som kvelver seg over elva. Etter kvart stansar eg for å kvile armane og lèt som eg tek bilete. Løfter mobiltelefonen, tek nokre vilkårlege bilete. Av svaner, av mallards, av siv. Eg er lei no, eg vil kome fram til teltplassen.

Dale er framme, han ligg på årene midt i elva.

– Skal du ikkje i land, spør eg.

– Gå først, du, seier han.

Eg padlar inntil breidda, pulsen stig, eg grip fatt i graset, løfter meg opp og får svinga bakenden på land. Puh. Eg reiser meg, stiv og støl. Å, det er godt å ha landfast grunn under beina.

Vi slår opp teltet, eit tomannstelt som eg kjøpte på sal i fjor haust. Det er mindre enn eg minnest. Eg kikkar inn, nei, dette teltet var skremmande lite. Eg kjenner ubehag ved å ligge tett på folk, intimsfæren min er langt vidare enn gjennomsnittet, og Dale er blitt bra romsleg, ser eg, dette blir trongt. Han blæs opp liggeunderlaget sitt, og det er stort, det kjem til å dekke to tredelar av golvflata.

– Herregud, Dale! Det der er jo ei dobbeltseng.

– Du sa ingenting om spesifikasjonar på liggeunderlag, svarar han.

Eg veit eksakt kva som må til for at eg skal kome meg gjennom natta, og leiter fram flaska med raudvin og fyller opp kruset eg kjøpte på Churchill-museet i vinter. Eit emaljert krus med teikningar av jagarfly. Dale varmar vatn på stormkjøkenet, det er Real Turmat på menyen den fyrste kvelden. Når vatnet kokar, spør han korleis ein skal gjere det?

– Hæ? Har du ikkje ete Real Turmat før?

– Nei, det er fyrste gong, seier han.

Hm. Eg forklarar: opne, fylle vatn, lukke, vente, ete.

Etter maten sit vi der, ved breidda av Themsen, mørket legg seg, vi er mette, støle, nøgde. Dale dreg fram ei flaske whisky.

– Vil du ha ein støyt?

Eg sender han kruset.

– Fyll det opp, seier eg.

Han blar i guideboka.

– Vi har padla litt over 28 kilometer, seier han.

– Jøss! Det er jo bra, er det ikkje?

– Jo, seier Dale.

– Til saman er det nær 198 kilometer til Teddington. Med dette tempoet kjem vi i mål innan laurdag. Vi har kasta bort mykje av dagen på leit etter gass, kajakkvelt og statuen av Old Father Thames. Resten av turen blir easy-peasy, det blir nesten for lett.

Klokka er over midnatt når vi kryp inn i teltet. Han breier seg godt, den store Dale. Eg klemmer nasen inn mot teltduken, kjenner pust av whisky.

– God natt, Gary, seier Dale.

– God natt, Dale, seier eg.

Hallgeir Opedal

Framhald neste veke