Lytt til artikkelen:

Frå elva høyrest taktfaste åretak akkompagnerte av stønn. Ooh! Pause. Ooh! Pause. Ooh! Eg kryp ut av teltet og ser dei smekre konkurranserobåtane gli forbi. På sykkel jagar trenarane etter med éi hand på styret og éi hand om megafonen. Korte kommandoar skjer gjennom morgonstilla, men eg har korkje høyrsel eller vokabular til å få med meg kva dei seier. Eg ser på klokka, 07.29 GMT.

Det har regna i natt, graset er vått, teltet er vått, og det dryp frå dei lauvtunge trea som kransar grassletta ved klubbhuset til sjøspeidarane i Oxford. Sola ligg alt høgt på austhimmelen, og der kjem Dale krabbande ut av teltet, det begynner å bli vel heitt der inne. Han strekker armane stivt i vêret, geispar og stryk tilgjort over høgre underarm. Han har verk, seier han. Hm, seier eg.

Mens Dale leitar fram stormkjøkenet for å steike bacon, tek eg ned teltet, trekker pluggane opp av den blaute marka og heng den våte teltduken til turk over ein vegbom. Eg får låne teip av Dale og limer ei remse over skruen der kajakken lek. Så set eg meg til på betongkaien med guideboka. Eg blar og blir motlaus. Langs strekka vi padla i går, ligg mykje vi burde utforska nærare – kyrkjegarden i Wolvercote (vo’lve–kødt) til dømes, den vesle landsbyen som ligg like etter brua til motorvegen A34. Der er J.R.R Tolkien gravlagd, professor i angelsaksisk språk og forfattaren av Ringenes Herre. Uvitande padla vi rett forbi. No er eg ikkje oppteken av hobbitar, og det er tvilsamt om eg ville brydd meg med å gå i land, men det hadde vore greitt å vite. Og ruinane vi såg ved slusa nokre hundre meter nedanfor, var klosteret Godstow Abbey (gådd–støuv æbbi). Dale spurde meg kva ruinar det var, men eg visste ikkje. Hadde eg hatt guideboka for handa, kunne eg fortalt at det var der den vakre Rosamund budde, vidgjeten for venleiken sin og med tilnamnet Verdas Rose. Rosamund Clifford var elskarinna til Henrik II og fødde han to søner. Då det blei kjent, sende dei henne i kloster, der ho døydde i 1176, nokre og tjue år gamal. Det er opplagt at slike drypp av informasjon undervegs gjer turen meir spanande og padlinga mindre keisam.

I dag må eg hugse å legge boka i cockpiten, eg må følgje med, og så må eg gå i land. Ofte.

Vi et. Steikt bacon på brungråe skiver. Brødet smakar likt som i går, det vil seie ingenting, og det same ville det nok smake om ei veke, dei myglar aldri, desse syntetiske, britiske brøda. Flesket er salt og seigt, og den tause tygginga får meg til å tenke på mannen vi såg ved ei av slusene i går ettermiddag.

– Hugsar du han mannen på Kings Lock?

Dale ser opp frå guideboka, skjøner fyrst ikkje kven eg hintar til.

– Han som såg ut som han var klipt ut av ein spelefilm frå steinalderen?

– Han, ja, he-he.

Eg blei fjetra av utsjånaden hans. Butt og firskoren, breitt andlet, flat nase, uryddig tannstilling og mørkt, stritt hår. Han bevega hovudet i rykkvise rørsler, som ein nervøs gråsporv, og heile den underlege skapningen uttrykte noko vilt og primitivt.

Eg turkar baconfeittet av på buksa.

– Eg skal berre skrive ned noko, seier eg til Dale, leitar fram ipaden og set meg til med ryggen mot klubbhuset.

Kven er desse britane? Kor kom dei frå? Går vi uhorveleg langt tilbake i tid, var Themsen ei sideelv til Rhinen. Saman grov dei to elvane ut det som skulle bli Den engelske kanalen, men det er 450.000 år sidan. Den førebels siste store istida enda for rundt 11.500 år sidan. Då hadde store delar av Nord-Europa, Nord-Russland og Nord-Amerika vore dekte av is i over 100.000 år. Temperaturen steig meir, is smelta…

– Har du meir Voltarol?

Dale fekk låne tuben med smertestillande salve i går kveld. I Oxford kjøpte han to esker med smertestillande, men dei synest ikkje å hjelpe.

Eg leitar fram tuben frå toalettveska, set meg ned att. Kor var eg? Jo, britane, istider.

Nei, la meg heller begynne i landsbyen Cheddar (sjedd–ær) i Somerset, som er kjend for to ting: grotter og ost. Dei to tinga heng saman, for då dei byrja å yste på 1100–talet, sette dei osten til mogning i grotter, der temperatur og fukt skapte ein heilt eigen aroma. Osten frå Cheddar blei svært populær, og berre i året 1170 bestilte Henrik II, forføraren av Verdas Rose, fire og eit halvt tonn ost. Om lag 700 år seinare, då dronning Victoria gifta seg med Albert, fekk dei ein 559 kilo tung ost i bryllaupsgåve, med eit tverrmål på tre meter. Cheddar er i dag ein av verdas mest kjende ostar og finst på alt frå ostepop til Big Mac.

Den største grotta utanfor Cheddar er Gough’s Cave (gåffs kæiv), og ho strekker seg meir enn tre og ein halv kilometer inn i berggrunnen. Her inne fann dei i 1903 beingrinda til ein liten mann, som skulle vise seg å vere det eldste komplette skjelettet som er funne på dei britiske øyene. Den 164 centimeter høge mannen døydde for 9500 år sidan og fekk namnet Cheddar-mannen. Kven var han? Ikkje godt å svare på, men noko veit vi.

Dei fyrste menneska gjekk frå savannane i Afrika, vandra via Midtausten og nådde Europa for om lag 40.000 år sidan. Og no skal vi spole raskt frametter til den siste store istida, som var på hell då Cheddar-mannen levde. Då isen trekte seg attende, kom eit låglandsområde som strekte seg frå søraustkysten av England og heilt opp mot Danmark, til syne. Dette er Doggerland. I fyrstninga var det isande kald tundra, men i dei følgjande fem tusen åra steig temperaturen, og det blei innsjøar, elver, skogar og grassletter med mammutar, uroksar og menneske. Her vandra menneske fram og tilbake. Ettersom isbreane heldt fram med å smelte, steig havnivået. Somme folk trekte mot sør, andre mot vest. Langsamt blei Doggerland til Nordsjøen, og dei britiske øyane blei til nettopp det, øyar. Dei fyrste britane var utvalde. Livet gjekk vidare, dei jakta, sov og samla, og på fritida bygde dei Stonehenge, noko som tok dei om lag to tusen år.

Tilbake til Cheddar-mannen: DNA–analysar viser at han hadde blå auge, mørkt bylgjete hår og at han var laktoseintolerant. Det var ikkje det som tok livet av han, men eit slag over høgre auge. Han blei berre 21 år. Då det i 1990-åra skulle lagast ein dokumentarfilm om Cheddar-mannen, blei nokre av innbyggjarane gentesta. Det viste seg at holebuaren var i familie med historielæraren Adrian Targett ved The Kings of Wessex Academy. Til det sa kona Catherine: «Dette forklarer kvifor Adrian helst vil ha biffen rå.» Avisene trykte bilete av ein rekonstruert Cheddar ved sida av Targett, og dei var ikkje heilt ulike, men det er éin stor skilnad: Targett er kvithuda, Cheddar var mørkhuda.

Så kva tid blei britane mjølbleike, slik vi kjenner dei? Nei, det er ikkje godt å svare på, men gjennom åra er det komne ulike stammer og kulturar over kanalen, mellom anna keltarane, eit folk som busette seg over heile Europa. Dei mest kjende keltarane er Asterix og Obelix. Ja, nokre meiner at sjølvaste Pontius Pilatus var ein keltar fødd i Skottland.

Det var keltarane som rådde på dei britiske øyane då Julius Cæsar kryssa den engelske kanalen seinsommaren år 55 før Kristus. Dei halvnakne og blåmåla keltarane var sjanselause mot dei velorganiserte romarane, men etter to år reiste Cæsar heim til Roma, der han ti år seinare blei knivstukken i senatet...

– Gary?

Dale har pakka, han er klar, seier han, no vil han av garde.

– Gje meg ti minuttar.

Om lag hundre år seinare kom romarane tilbake. Vi er no i år 43, og då var det den tunghøyrde og låghalte Claudius som styrte Romarriket. Då Sør-England var nokolunde under kontroll, kom han sjølv på snarvisitt, kryssa Themsen på ryggen av ein elefant, fekk tittelen Britannicus og drog heim att etter 16 dagar.

Keltarar og romarar slost i mange hundre år, men i 410 fall Romarriket, og mange flytta sørover. Det var då nokre nye innvandrarar såg sitt snitt til å bli britar. Det var nye klimaendringar og nye folkevandringar, og frå djupet av dei no vassdrukne skogane i grenselandet mellom Tyskland og Danmark kom anglarane og saksarane.

Ein veit lite om opphavet til desse germanske stammene, heller ikkje om livet dei førte i England. Men så lærte dei seg å skrive, og dei skreiv seg inn i historia og sette namn på landet, som Wessex, Sussex, East Anglia…

– No er klokka kvart over ti, seier Dale. Han har dratt kajakken ned til elva.

– Ferdig om to minuttar, svarar eg.

For å summere opp så langt: Britane er ein genetisk miks av jegerar og samlarar, Cheddar-mannen, keltarar, romarar, saksarar og anglarar. På 700-talet kom vikingane seglande over Nordsjøen, dei fyrste åra som reine kriminelle bandar. Dei valdtok, drap, plyndra, kidnappa og kravde løysepengar, ja, framferda er ikkje ulik den til sunnimuslimske IS-krigarar. Det var ei blodig og brutal tid, som enda med slaget ved Stamford i september 1066, der invasjonshæren til Harald Hardråde blei slått av den angelsaksiske hæren leidd av kong Harold Godwinson. Heimesiger. Nokre veker seinare kom Vilhelm Erobraren frå Normandie med leigesoldatane sine, og dei to armeane møttest i slaget ved Hastings. Bortesiger. Fyrste juledag 1066 blei Vilhelm krona i Westminster Abbey, og han takka dei medsamansvorne ved å tildele dei store landområde. England fekk ei ny overklasse.

– Gary?!

Og etter at Det britiske imperiet fall saman, har folk frå tidlegare koloniar søkt seg til Storbritannia. Slik er landet i dag ein multikulturell nasjon av nær 67 millionar menneske. Og ein av desse er altså steinaldermannen ved Kings Lock, og det skal ikkje forundre meg om også han er ein direkte etterkomar av Cheddar-mannen. Derfor blei eg lattermild då han vogga sakte bort mot parkeringsplassen og spann av garde i ein raudglinsande Audi A3 Cabriolet.

– Eg er klar, seier eg og klappar saman iPaden.

Klokka er 10.33 GMT.

Ombordstigninga går utan problem, det kjennest faktisk godt å vere tilbake i kajakken. Guideboka ligg framme, og eg ser at det har slutta å piple vatn inn frå skrufestet. Vi kryssar elva og legg oss på høgre side. Det er mykje meir trafikk her nede, det er langbåtar, lystbåtar, turistbåtar, ja, til og med seglbåtar, og så desse robåtane, oooh, oooh, oooh. Eg prøver å halde følgje, men er sjanselaus. Dale blir hengande etter. Når vi kjem ned til fyrste sluse, blir vi einige om å splitte opp. Han kan padle nedstraums i sitt tempo. Eg vil ta ein stopp her, ved Iffley Lock. Når slusevaktaren kjem forbi, spør eg om det var her Peter Pan drukna.

– Pardon, seier han.

– Peter Pan? gjentar eg. – Did he drown here?

– Ah, you mean pité pææn. Ja, han drukna like bak her, seier han og peiker inn mot eit skogholt.

Dale tek farvel, og eg dreg kajakken på land.

Eg går over ei bru, hoppar over eit gjerde og følgjer ein opptrakka sti over ei eng. Etter seks–sju minuttar er eg der. Skuffa. Eg hadde forventa noko meir dramatisk, men alt eg ser, er ei demning og eit kraftverk. Straumen verkar ikkje spesielt sterk, men midt på demninga ser eg bautaen som er sett opp for å minnest Oxford–studentane som har drukna her. Ein av dei var altså Peter Pan, guten som ikkje ville bli vaksen.

Eigentleg heitte han Michael og var yngst av fem brør. Då foreldra døydde, blei dei adopterte av forfattaren James Matthew Barrie. Han hadde alt skrive dei fyrste historiene om Peter Pan med stor suksess. Lille Michael var ein vakker, venleg og intelligent gut som blei send til Eton College i Windsor, og seinare til det tradisjonsrike universitet Christ Church i Oxford. Det var der han møtte Rupert Buxton, og dei var uskiljande. Ein junidag i 1921, like før Michael skulle fylle 21 år, gjekk dei to saman ned til demninga her. Kva som så skjedde, er uklart.

Dagen etter fann dei lika, knytte saman i ei omfamning. Var det ei ulukke? Eller var det ei sjølvmordspakt? Ryktet sa at dei to hadde eit homofilt forhold, og i nekrologen blei det skrive: «Dei var fortrulege vener, og i døden blei dei ikkje skilde.» Britane er ivrige på å lage historier og segner rundt folk og hendingar, ja, ta til dømes sogene om Kong Arthur og Robin Hood, og når det gjeld Peter Pan, skal det nemnast at Michaels storebror George var den som var nærast Barrie og den sannsynlege modellen til romanfiguren. George fekk ei kule i panna i ei skyttargrav i Flandern under fyrste verdskrigen.

Ein time har gått sidan Dale padla i veg, det er over sju kilometer ned til Abingdon sluse. No må eg hente han inn att. Eg slepper kajakken uti elva, stig lett om bord. Kva er det eg har vore så redd for? Det er lett! Elva er spegelblank, og eg grip dei babyblå årene, grev djupt i elva, trekker høgre åreblad bak, så venstre, og etter fire–fem tak har eg marsjfart, eg held frekvens og kraft: høgre, venstre, høgre, venstre.

Etter ein halv time begynner eg å trøytne, og eg stansar for å sjekke kor langt det er igjen til slusa. Eg er så vidt over halvvegs. Til venstre skimtar eg eit herskapshus. Eg kikkar i guideboka, Nuneham House, staden der dronning Victoria og prins Albert feira kveitebrødsdagane etter at dei sa ja til kvarandre i 1840.

Kven bur i Nuneham House no? Eg googlar på telefonen. Nettopp. Det er eit yogasenter med kurs i hindustansk meditasjon og sinnemeistring – for tida stengt grunna oppussing. Ha! Alle dei gamle herskapshusa er under kontinuerleg oppussing. Det er vedlikehaldsutgifter herifrå til æva.

Det er seigt å padle no, det blæs og vinden kjem rett i mot. Straks eg kviler på årene, blæs kajakken oppstraums. Det er ingen straum, elva er dønn stille. For å få ly mot vindròsene held eg meg tett mot land: høgre, venstre, høgre, venstre... Brått slår ein nedslåande tanke ned i meg: Themsen er ikkje ei elv. Rett nok er høgdeforskjellen mellom der vi starta og London 76 meter. Men all fallkrafta forsvinn i dei 44 slusene, og mellom slusene er det smale innsjøar som varierer i lengde, frå éin kilometer til litt over ti kilometer. Themsen er ein kanal.

Fyrst blir eg motlaus. Det er fleire hundre tusen åretak til London. Motløysa blir langsamt erstatta av ei erkjenning. Det er opp til meg, alt er opp til meg. Og Dale.

Eg begynner å telje, ein, to, tre, fire, eg passerer hundre åretak, eg passerer to hundre, og når eg kjem rundt tre hundre, mister eg teljinga, men eg held fram med å padle, djupare, raskare, eg lener meg framover, aukar farten, eg kjenner musklane spenne seg i armar og mage, og så begynner eg å kutte svingar. Dei kan gjerne ha høgreregel her, men no vel eg kortaste vegen.

Klokka er halv to når eg kjem til slusa ved Abingdon. Eg ser Dale rusle på kaien og ropar til han.

– Er du her alt, seier han. Han har nettopp komen. – Korleis var Peter Pan?

– Du gjekk ikkje glipp av noko, seier eg.

Dale er svolten, seier han, og vil ta ei pause. Eg treng sjølv pause, kjenner eg. Vi leitar fram nokre sjokoladar og kjeks, set oss på kaikanten, og mens vi et, fortel eg om den store oppdaginga: at Themsen ikkje er ei elv, men ein kanal. Dale har tenkt det same sjølv, seier han.

Det er fire kilometer til neste sluse, og vi padlar taust ved sida av kvarandre gjennom Abingdon-on-Thames. Dale ser langt etter pubane, Nags head, The Old Anchor Inn, Annies at The Boat House.

– Vi har ikkje tida, seier eg, før han får sagt noko.

To sluser og åtte kilometer seinare er vi ved Clifton Lock. Vi har padla i ei stor sløyfe, og i luftline er det berre eit par kilometer frå Abingdon. Eg spør slusevaktaren om det er her vi kan gå opp på Sinodun Hills.

– Pardon, seier han. Eg forsøker igjen. Sinå-dønn, sinnå-dunn.

– You mean sinnå-dinn hills, spør han.

– Yes, seier eg.

Dette umoglege språket. Kvifor i allverda skal dun uttalast med i? Det heiter jo fun, det heiter bun, det heiter gun, alle med ø, men nei då, dun skal uttalast dinn, ingen konsekvens mellom skrift og uttale.

– Det er neste sluse, Days Lock, seier han.

– Kor langt er det?

– Three miles, svarar han.

Eg spør kva Dale tenker. Han seier at det har gått greitt dei siste kilometrane, vi kan like gjerne padle vidare.

Vi kjem forbi ei steinkyrkje, og i guideboka les eg at her ligg soldaten som fyrte av det fyrste skotet då Wellington møtte Napoleon i slaget ved Waterloo i 1815. Det var eit vådeskot, og William Dyke blei stilt for krigsrett og dømd, men fekk seinare nåde.

Elva gjer ein sving, og der, midt imot, kan vi sjå dei to runde åskammane som utgjer Sinodun Hills. Dei blir også kalla Berkshire-puppane eller Mor Dunchs Rumpe.

Det er heilt stille ved Day’s Lock, ingen båtar, ingen folk, berre vindsus og fuglesong. Jo, der kjem ein lyshåra mann i uniform. Han spør kor vi er frå.

– Norway, seier Dale.

– I am half Norwegian, seier slusevaktaren.

Han er døypt Jan Fredrik, fortel han, men kallar seg berre Fred. Faren var fødd i Oslo, kom til England og blei han verande. Det er noko med å treffe sitt eige folk, det er eit band, ein attkjenneleg tone, som gjer alt tryggare. Vi kan få telte ved slusa, seier Fred, men han må dessverre krevje 11 pund. Slik er reglane.

Trea heng tungt over den grovklipte grasflata omgitt av buskar, tistlar, brennesler og insekt. Men her er ein bygning med varm dusj og reine toalett.

Fred tek imot pengane og spør kor langt vi skal. Vi skal vere i Teddington laurdag. Han dreg inn leppene, er han skeptisk?

– Klarer vi det?

Han tek fram telefonen og seier at det fins ein app.

– Ein app?!

Han trykker fram applikasjonen River Thames Lite. Kvifor har ingen sagt noko om den? Kvifor har ikkje eg tenkt på det? Det finst appar for alt mogleg, og eg burde sjølvsagt skjønt at nokon har laga ein app for båttrafikk på Themsen.

– Her finn ein alt, distansar, sluser, teltplassar.

Han slår inn Day’s Lock og skrollar med peikefingeren nedover mot Teddington, han skrollar langt.

– Oi, seier Dale og eg.

Vi har 25 sluser og nær 130 kilometer igjen. Med båt tar det 15 timar, seier Fred, og med kajakk, han pausar:

– 78 timar.

78 timar!? I dag er det måndag, og det er fem dagar til vi skal levere tilbake kajakkane. Ifølge appen må vi padle over 15 timar kvar dag!

Kor langt har vi padla i dag? Knapt seks timar. Vi kjem aldri til å rekke fram innan laurdag.

Fred viser kor vi kan setje opp teltet, og eg spør etter vegen til Sinodun Hills. Det tek ein time opp og ned, seier han. Dale vil ikkje opp. Nei? Han har begynt å verke i kneet. Kneet?! Kajakken er for liten. Han klarar ikkje strekke ut beina. Eg la merke til at han halta då vi bar kajakkane opp frå elva.

Eg går ut porten, over brua, opp til kyrkja og er ved foten av åsen. Grøne grassletter gulprikka av engsoleie heile vegen opp. Etter ti minuttar står eg på toppen, med panoramautsikt i alle himmelretningar. Tanken har slått meg før, men no blir han tindrande klår: England er eit vakkert land.

Mobildekninga er god, og eg lastar ned River Thames Lite til telefonen. Eg set meg i graset og sjekkar kor langt det er til Lechlade, der vi starta. 75 kilometer. Ifølge appen skal det ta 47 timar. Vi har brukt rundt 20 timar. Og så ser eg det: Når ein padlar, reknar appen ei snittfart på éin mile i timen. Vi padlar fortare enn det, kan hende tre miles? Visst pokker kan vi nå London innan laurdag.

Eg løftar blikket, ser utover landskapet, og der ser eg Themsen, ein blå klatt i alt det grøne. Til å vere ei verdskjend elv gjer ho ufatteleg lite av seg. Til høgre for elva ser eg Dorchester, landsbyen der vi skal ete i kveld.

No skal Dale endeleg få kome seg på pub.

Hallgeir Opedal

Framhald neste veke