Sakprosa

Gøril Grov Sørdal:

Frå Mumletjønn til Gnuldrehei. Våre villaste og raraste stadnamn

Spartacus

«Våre villaste og raraste stadnamn» er undertittelen Gøril Grov Sørdal bruker når ho legg ut på ei munter ferd på kryss og tvers i kongeriket. Ho har eit mangfelt materiale å ause av, og ein humrar og ler over namn som Ronketorpet, Hjemmeluft, Setersetersetra, Kuserud, Skrukkefylla og Makrellbekken, for å nemne nokre få frå dei fyldige listene. Sørdal deler materialet inn i etter ymse samletema som «Heilt bananas», «Heilt fjernt», «Dei grove», «Tull og Tøyserud» – i alt 16 kapittel med ein kviss kring innbyggjarnamn som avslutning.

Alt er ryddig, oversiktleg, uhøgtidleg og underhaldande, men slett ikkje utan ei viss fagleg tyngd, for i botnen av prosjektet ligg ei genuin interesse for namnegransking, språkhistorie og ein inngåande lokalkunnskap.

Byluft

Ho er innom namn og nasjonsbygging og den store namnerevisjonen som blei gjort tidleg på 1900-talet, da Kristiania blei Oslo, Fredrikshald blei Halden, ja, svært mange av dei opphavlege norske namna fekk tilbake skriftforma si, slik at Tutterøen igjen blei Tautra og Klædeboderne igjen blei Klæbu. I Finnmark og Troms oppstår det også luftige namn der norsk møter samisk; Jiemmalouvta blir til Hjemmeluft, Builouvta blir til Byluft, og skilting på samisk og kvensk er betente saker mange stader i nord.

Ein ler godt av eit namn som Skrukkefylla og ser for seg pensjonistar i Syden, men Skrukkefylla i Flå er eit særs godt fiskevatn der ein kan fylle skrukka si i ei handvending.

Makrell i ferskvatn er naturstridig; likevel finn du Makrellbekken både i Asker, i Larvik og på Eidsvoll, og alle stader dannar bekken grense mellom eigedommar, med andre ord eit markskilje som lydforskyvingar og folkeetymologien har gjort om til makrell.

Ronketorpet på Finnskogen høyrest ut som litt av kvart, men går ein namnet etter i saumane, finst det frå langt tilbake ein finne som rydda plass der, Henrik Ronkhainen, og dermed var namnet i boks.

Setersetersetra

Setersetersetra i Hemne i Trøndelag er eit namn som har vakse fram over generasjonar og har med frådeling å gjere. Seter var ein gard med ei seter som igjen blei garden Seterseter, og setra til Setersetra blei dermed Setersetersetra. Namnet toppar favorittlista til Sørdal.

Kuserud høyrer inn under den vulgære delen av namnematerialet, og her er det knapt grenser for folkefantasien: Myggfitta, Rassmannsholet, Snaufetta, you name it, og eg kan ikkje dy meg for å nemne ein danseplass i Modum som gjekk under namnet Fittentrilleriet, notert av den habile lokalhistorikaren Thure Lund, far til forfattaren Thure Erik Lund.

Austlandet har ein flora av rud-namn på husmannsplassar, ofte med nedsetjande tyding, mens dei rike pyntar seg med Montebello, Bellevue, Frydenlund, Rosendal og så vidare, og det finst også utanlandske namn på norsk grunn, som Waterloo i Leksvika; sjølv bur eg ikkje langt frå Dakota i Trondheim.

Det finst korte namn som Å eller Ål, imperativnamn som Bislett eller Bi så litt, eit vertshus langs vegen inn til Kristiania den gongen; det finst gamle namn og nye namn, og stadig kjem det fleire, mens andre går ut av dagleg bruk, som for eksempel Nedenes amt eller Slotsvejen, som i dag er Karl Johans gate.

Det har vore ei triveleg stund med Gøril Grov Sørdal, og boka vekkjer minne frå mi eiga studietid, da eg tok hovudfag i namnegransking med Ola Stemshaug som rettleiar.

Oddmund Hagen

Oddmund Hagen er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.