Roman

Thomas Espevik:

Hva ville Johannes gjort?

Flamme Forlag

Kva er tru? Det er noko ein ikkje veit. Det er derfor ein må tru. Men ein kjem ikkje inn på eit religiøst spor utan vidare, nokon må gå føre ein. I Thomas Espeviks debutroman Hva ville Johannes gjort? veks åtteåringen Johannes opp i ein kristen heim og blir forma deretter. Ikkje oppsiktsvekkande i seg sjølv, men Espevik held tematikken fram som einerådande, og kjem dermed i djupna av han.

Sadistiske godgutar

Forfattaren problematiserer kva det vil seie å vere ein kristen, i måten foreldra til Johannes er skildra på. Mora er opptatt av å vere ein god kristen, gjere kristelege ting og avstå frå alt ukristeleg, men ein kan mistenke at det er like mykje av vane og skikk som av eit gjennomtenkt val. Men vilja til å vere ein kristen er inderleg nok. Far sparkar til kattar, drep kjæledyrkaninar for å gjere dei om til mat, gliser av ulovleg tjuvfiske og ser lysteleg på Baywatch. Det er noko her som ikkje skårar på klassisk kristendom, men så er vel kristne menneske òg ufullkomme, som oss andre.

Lille Johannes og venegjengen hans er som småbarn flest: sadistar. Dei hiv kattar utfor stup, kastar stein på svaner og knip av venger og bein på insekt. Dei mobbar den svakaste guten i gata. Men Johannes er òg ein god gut (som småbarn flest), som ser seg rundt med eit klårt blikk og gryande klokskap.

Trua til Johannes blir sjølvsagt ikkje danna i eit vips, men over tid, og utan at han sjølv «merkar det» før han blir ungdom. Prosessen er ikkje på nokon måte dramatisk, men heller ikkje konfliktfri. Når vesle Johannes har halde på å drukne på ein badeplass fordi foreldra ikkje følgde med, heiter det: «Der var det en engel som passet på deg, sa mamma, men jeg svarte at det ikke var noen som helst som passet på meg.»

Noko står på spel

Ved første augnekast kan ein tru at boka er ei samling kortprosa, men ein godtar raskt at dei korte tekstane utgjer ein roman. Dei er alle små nedslag i den same barndomen, og forma krev at vi legg vekt på episodane, korleis dei er lada med tyding og med konsekvens for den Johannes blei.

I siste del gjer Espevik eit sprang i både stil og form – den vaksne Johannes slepp til med ein messande monolog om livet sitt og forholdet til trua i dag. Først kjennest det som eit forflatande grep etter den stramt haldne kortprosaforma, før det etter kvart blir både gripande og skakande. Ut av denne einetalen veks store, eksistensielle spørsmål, i eit intenst og nake språk som i seg sjølv insisterer på at her står noko på spel. Dei to delane av boka trekker vekslar på kvarandre, kastar lys over kvarandre og etterlèt denne lesaren med eit hovud som arbeidar vidare med stoffet, medan alt anna like godt kan stå på vent.

Når den vaksne Johannes talar, kan det paradoksale i det å tru og tvile på same tid formulerast treffande: «Når jeg snakker om tvilen min, kan jeg få en følelse av at Gud tyvlytter.»

Ateistens skrekk

Elles kan det for ein ikkje-kristen verke ganske slitsamt å vere kristen, det å heile tida måtte tolke hendingar anten som ei straff eller ei velsigning frå Gud, alltid sjå ting i lys av denne instansen. Men så har vi den andre sida av saka: Det kan hende at det aller mest slitsame for Johannes ville vere å sleppe dette: «Jeg lurer på om noen ateister er like redde for at Gud er der, som jeg er for at han ikke er der.»

Eg for min del er mest redd for tanken på at boka til Thomas Espevik ikkje skulle finnast i verda. No gjer ho det, og eg pustar letta ut.

Ingvild Bræin

Ingvild Bræin er litteraturvitar og fast bokmeldar i Dag og Tid.