«Svik og fals vil slå sin herre på hals», seier ordtaket. Likevel svik me kvarandre, og nokre har jamvel svik som leveveg: Her finst tollsvikarar (smuglarar) og folk som driv med kassasvik (underslag) og trygdingssvik (forsikringssvindel). Det er ikkje gjeve at alle desse svikarane har glede av sviket. Kan henda er svikferd og meinråder noko dei grip til når alt anna svik.

Den som slår opp i ordbøkene i von om å få vita kvar svika kjem frå, vert vonsviken. Me veit at svika er eit nedervt verb som ter seg mange germanske mål, men ættetavla ligg i tåke. I boka Våre arveord skriv Harald Bjorvand og Fredrik Otto Lindeman at det rimelegaste er å gå ut frå at svika er nært knytt til verbet vika. Svika kan ha hatt grunntydinga ‘vika unna’, som seinare har endra seg til ‘draga seg unna (i kamp o.l.)’ og ‘gjeva etter’. I dag nyttar me gjerne svikt og svikta når me talar om å gjeva etter i bokstavleg meining: «Det sviktar i golvet.» «Knea svikta.» «Me hoppa frå eit stupebrett med utruleg svikt.» Svikt og svikta er etter alt å døma i ætt med svik og svika, men formene er henta frå eller påverka av lågtysk.

Me kan trygt slå fast at svikløyse er betre enn sviksemd, men kan me seia at nokre former for svik er verre enn andre? Det hender at folk svik oss utan at dei eigenleg vil det sjølve. Kan henda ynskjer dei inst inne å halda ein lovnad, men so torer eller greier dei det ikkje. Denne forma for svik er på mange måtar snillare enn den svikforma som går ut på å føra nokon bak ljoset og narra dei med vilje, men sidan det ofte er dei næraste som svik oss på den «snille» måten, kan denne forma for svik gjera minst like vondt som den meir utkropne varianten.

Det er elles ikkje berre levande skapningar som svik. Orda svikhål og svikhålke vert gjerne nytta om is som har fått (ny)snø oppå seg. Underlaget gjev seg ut for å vera usvikeleg fast og trygt gå på, men er i røynda fælt glatt. Dette ukjære barnet har òg andre namn, som blindhålke. Me kan elles bruka svika om saker som skulle ha vore tette, men ikkje er det: «Støvelen svik.» «Døra svik.» Når me talar om andre former for lyte, veikskapar og gleppar, er det gjerne svikt og svikta me grip til: «Bremsene svikta.» «Menneskeleg svikt var årsak til ulukka.» «Han fekk akutt nyresvikt.»

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com