JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Ord om språkKunnskap

«Det er ikkje for inkje me seier at noko 'dampar av erotikk' eller er 'dampande heitt'.»

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen

Teikning: May Linn Clement

Teikning: May Linn Clement

2429
20241025
2429
20241025

Hjuldamparen «Skibladner» har gått i hi for vinteren, men han held dampen oppe i sumarmånadene. Mange andre dampdrivne farkostar er derimot heilt ute or soga. Før kunne folk sitja på dampbåten («dar kjem dampen») eller i ei togvogn dregen av eit damplokomotiv og dampa på sigarar og sigarettar. Det er mindre dampfart no, men damp har slett ikkje dampa bort.

Damp er eit lågtysk lånord. Folk som helst styrer unna slike ord, nyttar eim (norr. eimr) i staden. Hjå Aasen finn me til dømes eimbåt, eimkjøk (‘dampkjøken’) og eimverk (‘dampmaskin’). Det er gilde ord, men dei har mestsom aldri fått opp dampen. Damp har grunntydinga ‘noko uklårt’ og kjem av ei rot som tyder ‘støva, ryka, blåsa’. Verbet dampa kjem av damp.

Andre ord i denne ætta er dimme (‘uklårleik, dis’), dim (‘halvmørk; matt; uklår’), dimma (frå engelsk, ‘skrua ned (bil)ljoset’), dum (eig. ‘mørk, uklår’), dumbe (‘støv’) og svensk damm (‘støv’). Eg legg vel ingen dempar på stemninga om eg seier at verbet dempa òg høyrer til her. Grunntydinga til dempa er ‘få (eld) til å dampa og ryka (og dimed slokna)’.

I dag talar me om å dempa musikken, dempa forventingane, dempa ballen og dempa smertene. Me kan jamvel måla eit rom i avdempa fargar og koma med neddempa kritikk. Det er nesten so me må beda dempa om å dempa seg. Dessutan har me ei rad greier som hjelper oss med dempinga. Folk set ljoddempar på våpenet og øydelegg støytdemparane på bilen gjennom å køyra snøgt over fartsdemparar.

Grunntydinga til eimkjøk og dampkjøken er naturleg nok ‘kjøken der dei kokar med damp’, men orda har vore nytta om (store) serveringsstader der ein får kjøpt rimeleg mat. Det er mykje damp på andre kjøken òg. Folk dampar grønsaker, serverer dampa laks og får damp på brilleglasa når dei opnar døra til steikjeomnen eller lyfter loket av kjelen. Om ein lèt alt kokevatnet fordampa, går det gale.

Stundom får folk hug til å lauga seg i damp og tek eit dampbad. Andre gonger er det sjølve lekamen som lagar damp. Dampen frå anden vår kan leggja seg som dogg på glas og speglar, og det dampar frå sveitte dyr og folk. Elskhug vert gjerne oppfatta og omtala som noko varmt og brennande (t.d. «ei gamal flamme»). Det er ikkje for inkje me seier at noko «dampar av erotikk» eller er «dampande heitt».

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Hjuldamparen «Skibladner» har gått i hi for vinteren, men han held dampen oppe i sumarmånadene. Mange andre dampdrivne farkostar er derimot heilt ute or soga. Før kunne folk sitja på dampbåten («dar kjem dampen») eller i ei togvogn dregen av eit damplokomotiv og dampa på sigarar og sigarettar. Det er mindre dampfart no, men damp har slett ikkje dampa bort.

Damp er eit lågtysk lånord. Folk som helst styrer unna slike ord, nyttar eim (norr. eimr) i staden. Hjå Aasen finn me til dømes eimbåt, eimkjøk (‘dampkjøken’) og eimverk (‘dampmaskin’). Det er gilde ord, men dei har mestsom aldri fått opp dampen. Damp har grunntydinga ‘noko uklårt’ og kjem av ei rot som tyder ‘støva, ryka, blåsa’. Verbet dampa kjem av damp.

Andre ord i denne ætta er dimme (‘uklårleik, dis’), dim (‘halvmørk; matt; uklår’), dimma (frå engelsk, ‘skrua ned (bil)ljoset’), dum (eig. ‘mørk, uklår’), dumbe (‘støv’) og svensk damm (‘støv’). Eg legg vel ingen dempar på stemninga om eg seier at verbet dempa òg høyrer til her. Grunntydinga til dempa er ‘få (eld) til å dampa og ryka (og dimed slokna)’.

I dag talar me om å dempa musikken, dempa forventingane, dempa ballen og dempa smertene. Me kan jamvel måla eit rom i avdempa fargar og koma med neddempa kritikk. Det er nesten so me må beda dempa om å dempa seg. Dessutan har me ei rad greier som hjelper oss med dempinga. Folk set ljoddempar på våpenet og øydelegg støytdemparane på bilen gjennom å køyra snøgt over fartsdemparar.

Grunntydinga til eimkjøk og dampkjøken er naturleg nok ‘kjøken der dei kokar med damp’, men orda har vore nytta om (store) serveringsstader der ein får kjøpt rimeleg mat. Det er mykje damp på andre kjøken òg. Folk dampar grønsaker, serverer dampa laks og får damp på brilleglasa når dei opnar døra til steikjeomnen eller lyfter loket av kjelen. Om ein lèt alt kokevatnet fordampa, går det gale.

Stundom får folk hug til å lauga seg i damp og tek eit dampbad. Andre gonger er det sjølve lekamen som lagar damp. Dampen frå anden vår kan leggja seg som dogg på glas og speglar, og det dampar frå sveitte dyr og folk. Elskhug vert gjerne oppfatta og omtala som noko varmt og brennande (t.d. «ei gamal flamme»). Det er ikkje for inkje me seier at noko «dampar av erotikk» eller er «dampande heitt».

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Fleire artiklar

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal
Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal
Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Foto: Frederik Ringnes / NTB

Samfunn
Per Anders Todal

Husforsikring i hardt vêr

Kan klimaendringane føre til at også norske heimar blir umoglege å forsikre?

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Foto: Håkon Mosvold Larsen / NTB

Ordskifte
PerVaglum

Vestre må avslutte konflikter og beklage

«Svært mange av de 300.000 som jobber i Helse-
vesenet, merker daglig følgene av Helseforetaks-
modellen som nå videreføres av Ap og Sp.»

Teikning: May Linn Clement

KommentarSamfunn
Halvor Tjønn

Tid for realitetsorientering

Valet av Donald Trump til president er ikkje noka tilfeldig ulukke, men ei fylgje av dårleg politisk handverk gjennom lang tid.

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Foto: Ida Lødemel Tvedt

Samfunn

Hjarte for huset

NEW YORK: Valnatta i New York kjendest som eit antiklimaks etter ei veke på reise i det som alt høyrdest ut som Trumps Amerika.

Ida Lødemel Tvedt
Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Foto: Ida Lødemel Tvedt

Samfunn

Hjarte for huset

NEW YORK: Valnatta i New York kjendest som eit antiklimaks etter ei veke på reise i det som alt høyrdest ut som Trumps Amerika.

Ida Lødemel Tvedt

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis