Hjå Tore Ørjasæter (1886–1968) kjem striden mellom vilje og lagnad knapt sterkare til uttrykk enn i samlinga Skiringsgangen. Boka skildrar ein mann kuva av depresjon, ufridom og angest, på vandring gjennom eit draumelikt landskap der han møter villdyr og andre mørke makter. Han går over islagde vatn og trengjer gjennom helheim og dødsrike, før han med viljens hjelp sigrar over lagnaden og når fram til «livsens sol og fridom».

Ein slik allegori vekkjer minningar om visjonsdiktinga frå mellomalderen, der levande menneske fortel om opplevingar frå ei anna røynd. Undertittelen «Eit draumkvæde» peikar i same leia. Ørjasæter opnar med at han vil fortelja «draumane mine, / so mange / og lange», slik mellomalderdiktet «Draumkvædet» tek til med at Olav Åsteson vaknar og «tel’e sine draume». I storverket Divina Commedia frå år 1300 skildrar Dante korleis ein vandrar etter å ha gått gjenom helvetet og skiringselden til sist når eit himmelsk tilvære der han møter guddommen i form av eit blendande ljos. Det norrøne «Solarljod» frå 1200-talet kan vel òg kallast eit visjonsdikt, sjølv om hovudpersonen her er ein død mann som fortel sonen sin om ferda gjennom dødsriket, der frelsa heng saman med opplevinga «Sol eg såg».

Samlinga til Ørjasæter opnar for eit langt litteraturhistorisk attersyn. Men sjølv har han sagt at det var teosofiens verdsbilete som låg han nærast i tankane då han gav boka form. Uttrykket «den reine samljod» peikar kan henda mot denne læra, som seier at universet har opphavet sitt i ei urkraft, eit udifferensiert kosmisk stoff og ein levande intelligens som all materie og alt liv er uttrykk for og uløyseleg bunde saman med. Fortidskonjunktiven «vøre» (det vil seia ville gjerne ha vore) er uttrykk for ein lengt etter aldri å ha vore noko anna enn restlaus del av ein slik heilskap.

Vigdis Ystad