Det er den klassiske historia om møtet mellom Garri Kasparov og 14-årige Magnus Carlsen på eit hotellrom i Oslo romjula 2004. Dei analyserer eit parti Carlsen har spela mot Aleksej Sjirov. «Han var betre enn eg trudde», seier Carlsen om Kasparov etter analysen. Kasparov inviterer Carlsen-familien til treningsleir i Moskva eit halvt år seinare. Når Carlsen forlèt den russiske hovudstaden, får han ei heimelekse for dei neste dagane: «Send meg analysar av fire av tapspartia dine. Analysér kvart parti i minst fire timar utan datamaskin.»

14-åringen orkar ikkje, og samarbeidet vert avslutta. Verdsmeister Mikhail Botvinnik, som heldt VM-tittelen i 15 år med to avbrot, spela berre eit par turneringar i året. Resten av tida skulle ein analysera og læra av feila sine.

I Stavanger, den sterkaste turneringa i sjakkhistoria, er kvart einaste parti verdt eit studium. Dei tre siste partia til Carlsen baud på tre klassiske oppgjer.

Knust av Kramnik

Den sjuande runden mot den elegante eksverdsmeisteren Vladimir Kramnik (41) var eit møte med ei forhistorie. Då Carlsen byrja trena systematisk med Kasparov i 2009, fem år etter det fyrste møtet i Oslo, arva han rivaliseringa mellom dei to russarane. Kramnik vann tittelen frå Kasparov i 2000. Kasparov kunne ikkje tilgje Kramnik, og før eit parti mellom nordmannen og den russiske sjakkaristokraten i 2010 siterte den bråkjekke unge Carlsen sjølvaste Haakon Lie: «Jeg skal knuse han som ei lus». Carlsen tapte, avslutta nok ein gong samarbeidet med Kasparov, og Kramnik hoverte: «Carlsen er min favorittklient.»

Men etter 2010 har Kramnik tapt mange gonger og aldri vunne mot Carlsen – før denne kvelden i Stavanger. Kramnik spela eit praktparti i Stavanger Konserthus. Carlsen gjekk inn i ein variant av italiensk opning som han kjende frå VM-kampen mot Karjakin. Men Kramnik kom med ein sterk ny idé og fekk initiativet. I midtspelet vart Carlsen fullstendig utkalkulert av russaren. Etter eit fyrverkeri av kreativitet frå Kramnik var sluttstillinga enkel og prosaisk:

Dei to tapa til Carlsen mot Aronjan i runde 4 og Kramnik i runde 7 vil gå inn i sjakkhistoria som to absolutte meisterverk.

Paradoksalt
mot Karjakin

«Carlsen kjem snart attende», trøysta Kramnik dei norske journalistane. Med ei dårleg avslutning på den allereie elendige turneringa kunne Carlsen mista fyrsteplassen på ratinglista til nett Kramnik. Heilt ute av form sette Carlsen seg ned i åttande runde og byrja gå til åtak med kvit mot Sergej Karjakin (27). Den «russiske forsvarsministaren» verja seg godt, slik han gjorde i New York. Carlsen ofra ein bonde, og så ein bonde til. Han syntest vera desperat etter ein siger, og tok store sjansar.

Det som berre lukkast éin gong i New York, å bryta ned forsvaret til Karjakin i klassisk sjakk, skjedde no i Stavanger då Karjakin tenkte 27 minutt på trekk 41. Trekket var ein avgjerande feil, og Carlsen kunne like etter avgjera partiet med ein liten kombinasjon.

Det var godt for verdsmeisteren endeleg å vinna eit parti, sjølvsagt, men det var overraskande at det skulle skje mot solide Karjakin. Å spela så hardt på vinst er til vanleg eit teikn på sjølvtillit, men etter turneringa var Carlsen defensiv og spak: «Eg spelar utan sjølvtillit og tru på at eg kan vinna sjakkparti». Om det er rett, så har Carlsen framleis viljen til å vinna (slik som mot Karjakin), men ikkje trua. Ein ny kombinasjon for Carlsen.

Attersyn med Anand

Og til dessert fekk det norske sjakkpublikummet ei attersyn med den indiske veteranen Vishy Anand (47). Anand vann VM-kampen mot sin gode ven Kramnik i 2008. Han har dei same sjakkaristokratiske faktene som russaren, og valde den same opninga mot Carlsen i runde 9 som Kramnik spela to dagar tidlegare.

På ny fekk Carlsen problem i italiensk opning, ei opning alle sjakkborn lærer seg av di ho er så enkel. Båe spelarane får utvikla lauparen på kongefløya, og opnar såleis opp for ein pedagogisk kort rokade.

Anand hadde førebudd ei lita overrasking i trekk 13, og fekk eit overtak. «Carlsen har vorte føreseieleg i opninga, og må arbeida meir», kommenterte Kramnik. Etter partiet fekk Anand referert dette synspunktet, og han vart spurd om han var samd i kritikken av verdsmeisteren. «Ein interessant tanke frå Kramnik. Eg må tenkja meir på det», svara Anand.

Kor som er, Carlsen synte på ny at han var ute av form då han hamna på defensiven. Men heilt gale var det ikkje då han til slutt ofra ein bonde og berga remis med aktivt spel.

«Var resultatet i Stavanger under pari?» spurde TV2 då verdsmeisteren vitja studio etter turneringa. «Under pari og under pari, Fru Blom. Det er noko av det elendigaste eg har gjort på sjakkbrettet», svara Carlsen.

Atle Grønn