Håvard Rem

havard@dagogtid.no

På Blindern i Oslo stod nyleg studentar i kø for å få med seg ein debatt om ytringsfridom. Frå scenen sa Cemal Knudsen Yucel, leiar for Ex-Muslims of Norway:

­– Eg slåst for at kvar og ein i Noreg skal ha rett til å kritisera og forlata trua si.

Han la til:

­– Fyrst då er alle religionane jamstilte.

I panelet i Eilert Sundts hus sat elles Antirasistisk Senter-leiar Rune Berglund Steen, blasfemikritikar Jørgen Lorentzen, ein Ap-politikar frå Bærum og eksjustisminister Jøran Kallmyr (Frp). Den einaste ikkje-norske av dei seks på scenen var samstundes den mest kontroversielle. Men Yucel vil ikkje vera kontroversiell:

– Fråfall og religionskrenking er det dødsstraff for i tolv muslimske land. I Noreg må apostasi og blasfemi halda fram med å vera tillate ­– for minoritetar òg.

Han får både støtte og motstand frå studentane i kjellarpuben i SV-bygget, kalla opp etter faget, ikkje partiet.

På gebrokke, men godt norsk har den tyrkiskfødde kurdaren vant seg til å ta del i det offentlege ordskiftet. At han i både september og oktober skulle vera gjest i fjernsynsprogrammet Debatten hjå Fredrik Solvang og NRK, var ein framand tanke då han kom til Noreg i 2005.

Industriarbeidaren

Rett etter at han kom, skaffa han seg jobb som reinhaldar på den lokale politistasjonen, og då han året etter fekk fagbrev og fast jobb som industriarbeidar, bad politiet han halda fram i tredels stilling.

– Det går ikkje, sa eg, eg jobbar skift på fabrikken, så då må eg må ha tilgang til politistasjonen heile døgeret. Men det fekk eg, og jobba deltid der i ti år. Slik var det å koma til Noreg. Eg fekk tillit. Og rettar. Helsestell. Arbeid. Tryggleik.

Det kontrollpip når han låser oss inn. Me er i eit etablert bustadområde mellom by og bygd ein stad i Noreg. Heimen er ikkje verna av Allah, men av alarmar. Overvakingskamera dreiar lydlaust.

­– Kjenner du deg truga i kvardagen?

­Han ristar på hovudet og fortel om då han køyrde heim frå Oslo etter ein NRK-debatt. Ved midnatt stogga han på ein bensinstasjon for å tanka og få seg ei pølse. Tre unge karar med innvandrarbakgrunn kom bort til han og spurde:

­– Har du tid til å prata?

– Klart det.

– Du seier nokre ting feil, bror.

Yucel snakka om norske verdiar og spurde om systrene deira kunne gå til bensinstasjonen ved midnatt. Praten vart lang og høfleg. Før Yucel sette seg i bilen, sa ein av dei:

­– Pølsa di er vorten kald, bror. Eg kjøper ei ny til deg.

På vegen hit tok eg meg i å tenkja at eg laut spørja han om eg som vanleg kunne nemna staden der intervjuobjektet og familien bur.

– Ikkje gjer det. Me vil vera i fred. Det har vore nokre drapstrugsmål frå ekstreme, men dei går vidare til PST, og meir merksemd fortener dei ikkje.

Heime

Han er ein smilande og spretten kar, venleg og oppmerksam, ein du kunne kjøpt bruktbil av, eller teke inn på geværlaget ditt i Heimevernet, eit overskotsmenneske som ser deg rakt i auga, audmjukt og smilande.

Samstundes gjev han eit litt slite inntrykk av tidsklemme, at dagane ikkje strekkjer til, at kvar time tel: Han driv og skiftar ytterkledning på einebustaden, frå eternitt til ståande plank, han førebur ei familiesamkome, og er industriarbeidar, med kvart bas, på femtande året.

­–?Som skiftarbeidar har eg ei heil veke fri kvar femte veke. Då får eg unna mykje.

Han har vore med på å produsera radiatorane i fleire av bilane på parkeringsplassen, der han møter meg om ettermiddagen når han har fått sove nokre timar etter nattskiftet.

Det norske mellomnamnet har han ikkje etter ein forelder, men etter kona, og det engelske namnet på organisasjonen han leier, kjem av at dei er tilslutta ein internasjonal koalisjon av tidlegare muslimar frå kring femten land, vestlege, arabiske og asiatiske.

Ateistane

Ex-Muslims of Norway er ein veksande organisasjon som tek mykje tid. Som kristendom er islam korkje medfødd eller ein hudfarge ­–?somme vert ateistar. Av dei 100.000 medlemene i Human-Etisk Forbund er det nordmenn med kristen bakgrunn som ikkje lenger er kristne, og av dei 35.000 Facebook-fylgjarane til Ex-Muslims of Norway er det nordmenn med muslimsk bakgrunn som ikkje lenger er muslimar. Jamleg har Yucel nettmøte med systerorganisasjonane i Tyskland, Storbritannia, USA, Danmark, Australia, Frankrike, Sri Lanka, India, Irak, Marokko, Libanon, Bangladesh og no Sverige òg.

Han fortel:

– På to veker vert sida vår vitja av 600.000 personar frå 55 land.

Aksaray

Han vart fødd for kring førti år sidan i Aksaray, midt i Tyrkia, som kurdar langt frå kurdiske område. Familien var rotlaus og religiøs.

– Det er to grupper av kurdarar, dei som set den kurdiske identiteten framom den muslimske, og dei som set den muslimske framom den kurdiske. Me høyrde til sistnemnde gruppe. Eg, ikkje minst.

– Hjernevasken byrja tidlig. Då eg var tre år, lærte eg om helvetet og domedag. At livet på jorda ikkje er det verkelege. Då eg var ni, vart eg omskoren, byrja å faste, memorerte Koranen og vart send på sumarskule.

– Kva slag gut var du?

­– Eg var skuleflink, freidig og sterk. Ein i klassen hadde ein funksjonshemma bror som vart plaga, og då var det eg som vart spurd om å gjera slutt på mobbinga. Heime òg – når far skamslo mor mi, hang eg i beina på han.

Han legg til:

–?Mykje av det eg veit om mor mi, fortalde ho etter mishandling. Eg kravde ei forklåring.

– Det er ikkje rett at han slår deg, sa eg til henne.

– Det er Allah som testar meg, svarte ho.

­– Kvifor er du tenaren til mannen din? Kvifor må du dekkja deg til? Kvifor lærte du aldri å lesa og skriva? Kvifor vert du slått, du som bed ikkje fem, men sju gonger om dagen? Kvifor kan du ikkje gå inn til sentrum utan at ein mann er med?

Yucel fortel at tankane låg og verkte. På ungdomsskulen vart han aktiv i den religiøse rørsla Den muslimske brorskapen.

­– På vidaregåande bygde eg opp ei lokal ungdomsavdeling av Milli Görös, ein radikal organisasjon som president Erdogan kjem frå. Der lærte me å hata jødar og sjå på muslimar som offer. Eg såg opp til eldre gutar som drog til Tsjetsjenia for å slåst som soldatar for nasjonen.

– Nasjonen?

– Ikkje den tsjetsjenske, men den islamske nasjonen. Det var kult å vera islamist.

Boka og tvilen

Ei hending i tidlege tenår festa seg.

– Bror min hadde deltidsjobb i ein bokhandel. Ein dag kom han heim med ei bok. Han gøymde henne for foreldra våre, men synte henne til meg. Kvinner og sharia, heitte ho. Eg opna boka og såg eit sitat frå hadithane, om at ei kvinne er som ei bikkje. Skremd slo eg boka att, som om eg fekk støyt.

– Kvifor?

– Utan at eg ville sjå det, skjøna eg nok kvifor mor mi vart handsama som ei bikkje. Kvifor er nabokvinnene òg ufrie, spurde eg meg sjølv. Kjem det av kurdisk kultur? Kvifor er det då slik for kvinner i Pakistan og Irak òg? Kjem det av islamsk kultur? Di meir eg tenkte, di meir aktiv vart eg i ungdomslaget. Me såg på dei sekulære som fråfalne, og utfordra dei, men tapte diskusjonane.

– Kvifor?

– Eg hadde ikkje lese boka me diskuterte, Koranen.

– Men du fortel at du hadde lært mange av tekstane utanåt?

– Ja, på arabisk, som eg ikkje skjønar. Så eg byrja å lesa boka på tyrkisk. Det skulle eg ikkje ha gjort. Ho var utan samanheng. I Bibelen er til og med dei usanne sogene samanhengande, men her var det mest fragment og klipp og lim.

Vendepunktet

– Kan du tidfesta fråfallet?

­– Det var under ramadan det året eg var 17. Venen Hussein og eg tok del i meditasjon. Mullaen lærte oss å tru på lagnaden, at Allah veit kva som vil skje.

– Om Allah veit alt, veit han vel òg at mor mi vert banka. Kvifor tillèt han det, spurde eg. Han svarte: Det er farleg å grava djupt. Me har ein liten hjerne som skjønar lite, medan Allah har ein kjempehjerne som skjønar alt.

I dag kommenterer han vendepunktet:

– Teologisk sett var svaret rett, men det tok frå meg trua. Eg slutta å be. Eg slutta meg til ei sosialistisk rørsle og gjekk i 1. mai-tog i Ankara. Eg sette meg inn i den kurdiske fridomskampen. Eg skjøna grunnen til at slekta mi budde i Aksaray, så langt frå kurdisk område.

– Kvifor?

– Tyrkarane tvangsdeporterte oss dit etter fyrste verdskrig, etter eit kurdisk opprør, for å assimilera oss. Dei lukkast. Eg kan ikkje kurdisk.

– Du slutta deg til det kurdiske arbeidarpartiet PKK?

– Nei, den kurdiske kampen var ikkje for meg. Eg har for mange gode vener som er tyrkarar.

Til Noreg

– Kvar vende du deg då?

– Eg drog til Istanbul og arbeidde i ein bar. Eg byrja å sjå opp til Vesten. I 2003 drog ein ven og eg til turiststaden Alanya, men det var vondt å få jobb og pengane tok slutt. Siste kvelden ropte ein kar etter meg på gata. Han var frå Aksaray og kjende meg att. Han var bror til den funksjonshemma guten eg hadde teke i forsvar.

– Er ikkje du Cemal? Kva gjer du her?

– Freistar å finna jobb.

– Spør der borte. Eigaren heiter Ali og er frå Aksaray.

Yucel hadde lagt seg til istanbulmål, øyrering og langt hår, så fyrst trudde ikkje Ali at han var frå heimbyen.

– Kan du engelsk, spurde Ali då han var overtydd.

– Ja.

– Kom att i morgon. Og venen din?

– Han er kokk, sa eg.

– Godt. Ta han med. Eg har ein restaurant òg, sa Ali.

Ein norsk venninnegjeng vitja baren, mellom dei ei kvinne Yucel kunne fortelja alt til. I 2004 gifta dei seg, og alt året etter fekk han opphaldsløyve i Noreg.

– Eit samfunn skal vera som det norske. Eg kjende meg heime frå fyrste dag. Her kunne eg leva i fred.

– Kvifor vart du då aktivist?

–?I 2009 såg eg ein fjernsynsdebatt der ei somalisk kvinne og norske debattantar kravde at hijab vart tillate i politiet. Nei, protesterte det i meg, ikkje i Noreg. Her skal ein politi eller domar møta meg utan kross, kipa, hijab eller turban. Kva vert neste krav? At ein politikonstabel ikkje kan opphalda seg åleine i eit rom med ein av motsett kjønn? Er ikkje Noreg eit sekulært land?

Walid al-Kubaisi

Kring 2009 var 1950-talshuset nyinnkjøpt. Aktivismen har forseinka utbetringane, men no er eternitten borte frå tre av fire yttervegger. Sokkeletasjen har han alt pussa opp, hjelpt av ein steson som er tømrar. Kjellarstova er bibliotek, med bokreolar og eit fuglebur. Han lyftar på teppet:

– Hels på undulatane til Walid.

Då forfattar og statsstipendiat Walid al-Kubaisi (1958–2018) døydde, vart fuglane og bøkene testamenterte til Yucef. Dei to sat saman i styret i Ex-Muslims of Norway.

– Etter fjernsynsdebatten i 2009 skreiv eg kva eg meinte i diskusjonar på nettsidene til LIM (Likestilling, integrering, mangfold). Slik vart eg kjend med likesinna, og me møttest for å skipa ein organisasjon. Mange ynskte eit meir moderat namn, men eg visste at namnet laut vera tydeleg og klårt.

– Eg skipar Ex-Muslims of Norway same kva. Er nokon med, spurde eg.

Det såg dårleg ut, men Walid lyfta handa:

– Habibi, eg er med.

Verdskonferanse

– Om du var politikar og ikkje aktivist: Nemn tre ting du som landets fyrste tyrkiskfødde statsråd ville ha freista å endra i det nye heimlandet.

– Punkt éin: Kutt all statleg pengestønad til trussamfunn, men med ei overgangsordning for Den norske kyrkja, som har ei tusenårig soge her i landet.

– Punkt to?

– Eg er globalist, men ynskjer ein pause i all innvandring, sett bort frå kvalifisert arbeidsinnvandring.

– Kor lang pause?

­–?Til integreringa kan seiast å vera vellukka. Punkt tre er det viktigaste: å fullføra prosessen som gjer Noreg til ein sekulær stat. Kamp mot religiøs makt er ein føresetnad for demokrati. Eg høyrer til venstresida, men ikkje den norske.

Yucel er travel. Kvardagen er overfylt av nattskift og familieaktivitetar, av oppussing og reiser til og frå hovudstaden, av motgang og medgang. Tidlegare i haust vart Yucel utestengd ein månad frå Facebook. Han hadde delt ein video av pakistanske born som vert fysisk avstraffa, men det var ikkje grunnen, mange deler videoen, men Yucel hadde lagt til ein skriftstad som handlar om fysisk avstraffing av born, og då vart han masserapportert og utestengd.

Om lag samstundes fekk han gode nyhende: For fyrste gong fekk organisasjonen hans økonomisk stønad frå Integrerings- og mangfaldsdirektoratet ­– prosjektstønad, førebels ikkje driftsstønad.

– Eg har ein draum. Ein gong etter epidemien vonar eg å arrangera ein internasjonal Ex-Muslims-konferanse i Noreg. Då kan leiarar og aktive frå dei mange koalisjonslanda samlast nokre dagar i Oslo. Fråfalne frå Tyskland, Marokko, Frankrike, Libanon, Irak, Danmark, India og Sverige. Det trur eg kan verta ein viktig konferanse. Ein dag skal eg få det til.