Sakprosa

Kåre Willoch m.fl.:

Norges fotoalbum 1930–1939

Font Fotlag

Eva Bratholm m.fl.:

Norges fotoalbum 1970–1979

Font forlag

Forlag påstod før at dei dreiv med både børs og katedral. Denne utgjevinga til Font forlag, no ein del av Cappelen Damm, gjev eit førsteinntrykk av å vera katedral: Norges fotoalbum i tolv store kaffibordband tek føre seg kvart tiår frå år 1900 til i dag. Og lik dei gamle katedralane vil det ta si tid før det heile er fullført: I år kjem dei første to banda som dekkjer 1930-talet og 1970-talet. Med to band i året vil utgjevingane ikkje vera over før i 2022.

Inntrykket mitt er likevel at dette mest er ei børsutgjeving. Forlaget annonserer då også at dette er «Perfekte gavebøker til jul og fødselsdager». Ein treng ikkje å vera kynikar for å førestilla seg kalkulasjonane i forlagsredaksjonen: Dersom ein gåvemottakar reagerer slik mottakarar av Hvem Hva Hvor ofte gjer, og får lyst til å komplettere bokhylla med dei kommande banda, vil det gjeva gode inntekter frå dei 4548 norske kronene dette vil kosta.

Åtte hovudbolkar

Forlaget har laga åtte hovudbolkar i kvar bok og late ein kjend person skriva ei stutt innleiing (halv side) til kvar bolk: «Kultur» (Hege Duckert), «Samfunn og media» (Terje Svabø), «Tiårets person» (Knut Olav Åmås), «Tiårets fotografi» (Ken Opprann), «Arkitektur og design» (Karianne Bjellås Gilje), «Politikk» (Hege Ulstein), «Idrett» (Atle Nielsen), «Økonomi og næringsliv» (Einar Lie) ... Det skulle dekkja det meste.

Dessutan har boka ein hovudinnleiar for kvart tiår: Kåre Willoch for 30-talet, Eva Bratholm for 70-talet. Utvalet av foto er det derimot ein eigen redaksjon som står for, utan at det vert sagt noko om i kva mon bolkinnleiarane har hatt innverknad på utveljinga. Bakarst finn vi litt statistikk for tiåret.

Alt her kan ein stilla kritiske spørsmål. Korleis kan det vera mogeleg å seia noko meiningsfullt om kvar av bolkane på ei halv side? Og om heile tiåret på to og ei halv? Svaret er vel at det slett ikkje skal seiast noko meiningsfullt, men berre gjevast seremonielle kjendisopningar for fotokavalkadane.

Tilsniking

Likevel er det ikkje til å koma frå at innleiarane og redaksjonen er folk med subjektive agendaer, som no opptrer under falske førehavande: Boktittelen gjev inntrykk av at dette nærast er eit offisielt, statleg fotoalbum, omtrent som om det er ei NOU. Det er ei tilsniking. Meir ærleg hadde det vore å meir smålåtent kalla binda «Et Norgesalbum» for slik å annonsera at dette berre er eitt av fleire mogelege slike.

Dei åtte (pluss to) innleiarane og biletredaksjonen kjem nemleg alle frå det vi i desse Trump-tider kallar hovudstadseliten, uavhengig av om dei i og for seg dekkjer både venstre- og høgresida på ein politisk skala. Dette speglar seg i både tekstane og i utvalet av bilete.

Til dømes er arkitekturansvarlege Gilje ein typisk representant for eit elitistisk arkitektursyn – eit ho ikkje klarer å leggja frå seg, der ho i 30-talsbindet hyllar sitt eige funkishus og midt i framstillinga av 70-talsarkitekturen argumenterer mot dagens planar om riving av Y-blokka.

Jau, det finst utan tvil bilete som er så ikoniske at alle ville måtta ha dei med, uansett ståstad. Men hovudmengda av bileta er døgnflugeaktige reportasjefotografi. Dei er estetisk nokså uinteressante, slik hastverksbilete i aviser gjerne er. Og dei avbildar ikkje store hendingar, slik ikoniske bilete gjer. Då vert utvalet desto meir prega av utveljarane. Til dømes slik at det er påfallande få kvardagsbilete frå norskekysten, sjølve hovudvegen i Noreg.

Oslodominans

I desse kvantitative teljekanttider har eg talt igjennom alle fotografia og kor mange av dei som er tekne i Oslo. For Oslo-dominansen var nokså påfallande første gongen eg bladde overflatisk gjennom banda. I det eine bandet er 102 av 218 fotografi frå Oslo, medan talet i det andre er 117 av 221. Altså er halvparten av bileta frå Oslo. Jau, Noreg var meir sentralisert tidlegare, slik at talet på Oslo-bilete normalt skulle ha vore stort for desse tiåra. Men så dominerande? Måtte til dømes alle bilete av livet i skuleklassar vera henta frå Oslo? Det var vel kamera og skuleklasser utanfor Oslo både på 30- og 70-talet?

Som ein skjønar: Dette er eit råd til biletredaktørane for dei komande binda. Elles burde dei endra tittelen til «Oslo og omlands fotoalbum». Og gje opp all von om å få selt nokre av desse bøkene til elles nasjonale senterpartifolk.

Det fører oss til spørsmålet om kven desse bøkene verkeleg er meint for, ja, utanom dei som skal påtvingast dei som gåve. Historisk innsikt gjev dei jo ikkje. No såg eg nyleg at ein i Tyskland har innreia rom med ting frå før muren fall, der dementpasientar kan få ny kontakt med fortida si. Så dersom sjukeheimar eller støttegruppene deira skulle ha pengar til overs, måtte dei vera opplagde kjøparar. Desse to banda ville eigna seg spesielt for demente 90-åringar og gamle 68-arar.

Men eg må òg vedgå at då eg prøvde bøkene ut på nokre av mine jamgamle kafévenner, som slett ikkje er demente, vart fleire av dei våte og store i auga. Heilt normal nostalgi treng òg næring, noko desse bøkene tydelegvis gjev.

Arild Pedersen

Arild Pedersen er professor emeritus i filosofi ved Universitetet i Oslo og fast bokmeldar i Dag og Tid.