Visste du at norske forskarar har trena opp hestar til å snakke? Eller rettare, ikkje til å prate menneskespråk, men til å kommunisere med menneske ved bruk av teiknspråk.

Vi har lenge visst om og teke i bruk den forbløffande evna hesten har til å lære seg å forstå språket vårt, både det verbale og det kroppslege. Det har òg vore kjent at hestar kan skilje mellom ulike visuelle symbol. Men at hestar kan bruke teikn for å melde frå til oss om behova sine, er ny kunnskap, og det opnar for ein heilt ny måte å forstå dei mentale evnene til dyr.

Sosial intelligens

Hestar er sosiale flokkdyr, og ei rekkje studiar viser korleis føl og unghestar som veks opp med for liten kontakt med andre artsfrendar, blir mindre fysisk aktive, dårlegare sosialt tilpassa og mindre mottakelege for trening enn hestar som veks opp i større grupper.

Hestar som står heilt isolerte i ein stall, vil ofte utvikle stereotyp åtferd som å bite på krybbekanten og å svelgje luft, tydelege teikn på vantrivsel og psykisk ubalanse.

I gamal tid var hesten ein viktig del av arbeidsstokken på mange gardsbruk. Det var sett av mykje tid til samhandling mellom hest og eigar i form av arbeid. Om sommaren gjekk hesten ofte i hamnehagen i lag med krøttera, mens vinteren kunne bli lang og einsam inne på stallen.

I dag er hesten eit dyr vi har til sport og fritidssyslar, mange held til i større stallar – men det er òg mange som blir ståande mykje åleine i stallboksen. Norske studiar har vist at ponniar og kaldblodshestar får mest tid ute i lag med flokken, medan spranghestar er dei som blir mest isolerte.

Det er mange grunnar til at hestar blir stengde inne eller haldne isolerte frå andre hestar. Hovudårsaka er ofte redsle for at hestane skal bli skadde ved slåsting eller leik, og det er naturleg nok dei mest kostbare hestane som blir mest verna og passa på.

Nokre eigarar er litt engstelege for sjølve å bli skadde ved å handtere hesten sin inne i ein stor flokk. Andre har ikkje høve til å setje hesten i ein større stall, men har berre plass og råd til å ha ein hest ståande for seg sjølv (garasjehestproblemet).

Det frie liv

Hestar er laga for eit fritt liv i roleg rørsle på store, litt næringsfattige grassletter, men dei har òg evne til rask og uthaldande flukt. I det fri bruker hestane gjerne 12 til 16 timar på å rusle rundt og ete, noko som gir stabil fordøying og god slitasje av tennene.

I hóvane og dei lange beina har dei eit system for å presse blodet tilbake til kroppen (venepumper) som er avhengig av at hesten er i jamn rørsle. Hestar som blir ståande mykje på boksen eller i tronge luftegardar, kan lett få væskesamling og ødem langs beina (langs pipe og kodeledd). Lite grovfôr gir for kort etetid og kan føre til stereotyp åtferd og tannproblem som feilvokster av jekslane. Astma og luftvegsproblem er vanleg, og det kjem av mykje tid innandørs og dårleg luftkvalitet.

På grunn av den lange ganen kan hesten ikkje – som mange andre dyreartar – puste gjennom munnen. Dei kan difor ikkje pese frå seg varmen på heite sommardagar, sjølv om dei kan få noko av den same verknaden av å puste fortare.

Samstundes har hesten mange andre gode mekanismar for å regulere temperaturen, veksling mellom sommar- og vinterpels, sveitting og ein liten høgteknologisk detalj: Om vinteren kan varmeutveksling i blodårene i beina varme opp det kalde blodet frå føtene før det kjem inn att i kroppen.

Men tamme hestar som lever eit meir beskytta liv der dei vekslar mellom isolerte stallar og uteliv, treng som regel hjelp til temperaturreguleringa, ved å få klipt pelsen og ved at dei får på seg hestedekken på våte eller kalde dagar og til vern mot insekt.

Teiknspråk

Kva om vi kunne trene opp hestane til å bestemme dette sjølv og gje oss menneske beskjed om kva behov dei har, for eksempel for ly eller dekken? For å finne ut dette vart ein flokk hestar lærte opp til å skjøne forskjellen på tre ulike symbol (sjå biletet). Ein vassrett strek tydde «ta på dekken», og ein loddrett strek «ta av dekken». Eit blankt skilt symboliserte «dette er greitt, eg vil ikkje ha noka endring».

Etter ei kort treningsøkt klarte hestane å regulere desse vala etter eit konsekvent logisk system; alle ville ta av dekkenet på varme dagar og ta dei på når det var regn og kald vind, medan det var litt meir usemje når vêret var midt imellom.

Dette viser ikkje berre at hestar kan forstå seg på teiknspråk, det gjev eit gløtt inn i ei verd der hestar (og truleg fleire andre dyreartar) har eit større medvit om seg sjølv og miljøet rundt seg enn det vi til no har trudd at dyr har evne til.

Det er skrive mange tjukke bøker om stell og trening av hest, men vi avsluttar denne spalta med ei kort oppsummering: For at ein hest skal ha eit godt liv, må tre ting vere på plass: eit sosialt liv, rikeleg med plass til å røre seg og god tid til å ete eit naturleg fôr.

Arve Nilsen