Haustutstilling med varsam presisjon

Det er berre to dagar sidan temperaturen bikka 20 gradar, men denne mørke Oslo-kvelden er kjølig, vindfull og våt. Kunstnernes Hus ligg som eit Soria Moria av lampar, folk og musikk. Det er tilfeldigvis også Oslo Kulturnatt, og langope med DJ og feststemning. 

Eg ruslar opp steintrappa med strimlar av glitrande konfetti – restane etter ein performance. I det første rommet møter eg eit maskingevær, og det kjem akkurat brått nok på til at ubehaget får litt tid på seg, før det heile fell på plass som eit leikevåpen i installasjonen «NO MORE WAR / Geværenes bønn» (2025) av Elin Austbø. Våpenet er festa på ein svart base som liknar på slike som står på tivoli og kjøpesenter. Slike som vanlegvis held oppe leikefly og liknande med plass for ein unge, og som rykker fram og tilbake når ein puttar pengar på. 

Kombinasjonen barn, underhaldning og våpen blir eit uhyggeleg anslag som følgjer med på vegen vidare.

Konfrontasjon og eskapisme

På veggen like bak blir videoverket «Min Verden» av Stein Henningsen vist. Ein mann i svart dress står på eit lite isflak, omgitt av sludd, hav og andre isflak. Han tørkar sveitten av panna, før han løftar ei sleggje og hakkar i isen han står på – det einaste som beskyttar han mot det iskalde havet. Ei meiningslaus og sjølvdestruktiv handling som på sitt vis passar tidsånda som hand i hanske. 

Vidare verk står som finstemte vekslingar mellom det å fortelje direkte og ulike formar for eskapisme. Victor Lunds fotoprint «Landskap 2022» stiller spørsmål ved tryggleiken vår når USA har tilgang til stadig fleire militærbasar i Norden, medan Merkdes W. Shebeta tilbyr ein truskuldig, barnleg og eventyraktig tilfluktsstad med ein installasjon av glasperler i eit avdempa, blått lys. Bakgrunnslyden er mellom anna opptak av meditative salmar frå eit kloster i Etiopia, og eit par saccosekkar inviterer til å bli verande.

Det tvitydige

Fleire stader er det som om noko var meint for å glede barn, men så snur ein David Lynch-aktig tvist om på det heile. Verket «Fun all season» av Tuva Aanesen og Elin Rødseth er sirleg sydd saman av rispapir, og klarer utruleg nok å likne både på eit hoppeslott og på utbomba bygningar. Om ein retter blikket mot taket, heng glasverket «The Green Ray» av Marie Buskov som grøne og gule linjer vidare oppover og utover, som eit håp, kanskje? 

Den kinetiske installasjonen «Four Chains» av Kristoffer Myskja er ein maskin som uhyre sakte først byggjer opp eit tårn av hudfarga klossar i midten. Tårnet, det ferdige «produktet», ser ikkje ut til å ha ein openberr funksjon, og like etter blir klossane fjerna like omstendeleg, bit for bit. Eg høyrer nesten barnekoret i Pink Floyds «Another Brick in the Wall». Her er noko standhaftig, men meiningslaust. All denne innsatsen for ingenting.

Kropp i småbitar

På ei låg, lita vegghylle ligg nedre del av ein barnefot. Materialet er stein, men mønsteret og fargane minner om brent hud med blodflekkar. Dei søte, små tærne og leggen er intakte, men over kneet er både form og farge som eit avrive kjøtstykke. Det som kunne vore ein søt og smålubben barnefot, forsterkar i denne tilstanden uttrykket av skade, død og sorg. 

Skulpturen av Kachun Lay har tittelen «Precious Fragment», og teksten til høgre etterlet ingen tvil om at dette handlar om drapa på sivile på Gaza. 

Saman med Gelawesh Waledkhani sitt enorme verk til minne om IS sitt folkemord på kurdiske jesidiar i 2014, og bortføringa av 6800 jenter og kvinner, senkar alvoret seg. Ein blir tom for ord. Påfuglfjør-auga, monterte tett i tett over 405 x 350 meter, representerer kvar og ein av dei 3500 som døydde, eller som framleis er sakna.

Skrekk-kabinett

Sverre Mallings teikning «Torje» viser ein av dei overlevande etter terrorangrepet på Utøya 22. juli 2011. Torje var 14 år den gongen, og held i dag foredrag om ekstremisme og politisk vald. Han står i ein positur som gjerne minner om portrett av adelege, ikledd ei pelsjakke og elles naken. 

Det opne og venlege blikket har noko både spørjande og sørgmodig over seg. Her ligg også eit håp om ein kommande generasjon som jobbar imot polarisering og fordommar. 

Bak resepsjonen, ved inngangen, er det eit utstillingsrom som ein må hugse å gå innom. Her er mellom anna skulpturen «My Tired Lungs» av Roderick Hietbrink, som viser eit sett silikonlunger liggjande i eit terrarium med sand og nokre tørre kvistar. Lungene beveger seg medan det kjem ein kvesande pustelyd, og det heile blir som eit klaustrofobisk og dystopisk skrekk-kabinett. 

Her er også verket «THE END: Nine-Channel Television Sculpture Installation» av Ethan Rafal, som viser avslutningsklipp frå ei rekke eldre filmar, der me igjen og igjen ser teksten «The end» i eit mangfald av fontar og med ulike avslutningsscenar i bakgrunnen. Det blir ein dyster loop som avsluttar rundane mine på Haustutstillinga.

Vill fart

På årets Haustutstilling finn du verk som til saman fortel om tida vår. Ikkje som ein slags spegel, meir som konfrontasjon kombinert med ein dytt vidare. Me må tore å sjå, og me må reagere. Det er i vår tid ikkje «berre» det at me møter kriser, men det er med ein vill fart og frekvens. 

Der ein før kunne snakke om å stå ved eit vegskilje, er det no som om me står i lag på lag med avgjerande val som angår det meste og hastar like mykje. I tillegg gjennomsyrer polarisering og mistenkjeleggjering dei fleste viktige tema, og oppbremsinga som den eine sida opplever som øydeleggjande tregleik, definerer den andre sida som utslag av etterlengta fornuft. 

Alle verka er ikkje like interessante, og nokre kunne hatt ei betre plassering. Keramikkhovudet «Hvilested» av Tiril Havdal legg ein knapt merke til nede på golvet. Det slår meg også at det finst ei grense for kor mange kunstnarar som kan kle opp høge skikkelsar i tekstildraperingar, utan at eg rett nok veit kven som gjorde det først.

Ein veg ut

I år er det her heldigvis ingen kunstverk med preg av oppjaga, overdimensjonerte og sjølvsentrerte angstrop frå relativt trygge nordmenn, men her er bøner om merksemd som er stille og innstendige. Her er også, takk og lov, fritt for sjølvhøgtidelege kuratorar som overskygger verka. Kurateringa er både lågmælt og briljant. Det er som om nokon tek meg i handa for å vise viktige, små løyndommar som til saman blir ein nøkkel – og ein veg ut av ein labyrint. I ei tid der ein lett kan føle avmakt, legg utstillinga til rette for kunnskap, innleving, refleksjon og handling, utan å ta ein fordømmande og formanande posisjon.

Her er enkeltverk som kjem mot deg og snakkar høgare enn andre, og her er verk som ventar roleg med vel så kraftige bodskap. Etter mange rundar er det heilskapen meir enn enkeltverk som blir verande i tankane. Det er ikkje det tunge alvoret som står igjen som dominerande, men ei kjensle av at det i alt finst noko godt, og me kan alltid gjere ein forskjell.

Sist, men ikkje minst: Me må ta vare på kunstnarstyrte visningsstader rundt om i landet. Det som skjer her, er unikt, og klarer oftare enn nokon andre å vise at kunst kan bevege og endre både individ og samfunn.