Abort

Eva Aalberg Undheim

eva@dagogtid.no

Det kan gå mot eit nytt storslag om abort. Den klare tilrådinga frå abortutvalet om å utvide grensa for sjølvbestemt abort frå veke 12 til veke 18 av svangerskapet, er nemleg langt frå klar politisk.

Berre Ap, Venstre og Miljøpartiet Dei Grøne har programfesta ei slik utviding. SV og Raudt vil gå lenger og ha sjølvbestemt abort til fosteret er levedyktig eller til veke 22, Frp tek ikkje stilling til abortgrensa og har fristilt politikarane sine i spørsmålet, medan Høgre og Sp vil halde på dagens 12-vekersgrense.

KrF, på si side, vil ha ein lov som vektlegg fosterets rett til liv tyngre enn i dag. I eit innlegg i Dag og Tid førre veke skreiv KrF-leiar Olaug Bollestad at ei utviding av abortgrensa vil tone ned verdien til fosteret og bidra til mindre aksept for det som er annleis. Nett det var òg blant argumenta til dei to medlemmene av abortutvalet som tok dissens mot tilrådinga om å utvide grensa for sjølvbestemt abort.

Ser vi på statistikken, ser det derimot ut til at utviklinga KrF og dei to bak dissensen fryktar, alt er i gang.

Auke av abortar

Ifølgje Folkehelseinstituttet (FHI) vart det i 2022 fødd færre barn med kromosomavvik enn i 2021. Nedgangen har skjedd samstundes som talet på svangerskap med påvist kromosomavvik aukar – noko som heng saman med at snittalderen blant gravide er stigande.

Liv Cecilie Vestrheim Thomsen, som er overlege ved Medisinsk fødselsregister ved FHI, seier at ein større del av svangerskapa over 12. veke der det vart funne kromosomavvik, vart avslutta i 2022, jamført med i 2021.

Samstundes syner registreringane i Abortregisteret at det samla talet på abortar i Noreg byrja å stige i 2022, etter å ha vore i jamn nedgang sidan 2008. Det er ein auke blant gravide i alle aldersgrupper og i abortar både før og etter veke 12. Men det er relativt størst auke i talet på abortar gjennomførte etter svangerskapsveke 12.

Kva auken kjem av, har ikkje Folkehelseinstituttet nok data til å kunne trekkje slutningar om enno, ifølgje Thomsen. Aborttala for 2023 ligg heller ikkje føre enno, så det er for tidleg å seie om auken varar ved.

Det vi derimot veit, er at den utvida fosterdiagnostikken som gravide kvinner i Noreg har fått tilbod om etter endringane av Bioteknologilova i 2020, gjer det lettare å påvise kromosomavvik og enkelte misdanningar hjå foster tidlegare i svangerskapet enn før.

– Noko meiningsfullt

Samla sett er vi altså i ein situasjon der aborttala aukar, sjølv utan endringar i loven, og fleire svangerskap med påvist kromosomavvik vert avslutta etter veke 12, trass i at dagens lov ikkje tillèt sjølvbestemt abort etter veke 12.

Abortlovutvalet avdekte òg at abortnemndene som i dag avgjer søknader om abort frå veke 13, sjeldan gjev avslag på abort før 18. veke.

Kva vil då det å halde på veke 12 som abortgrense bidra til i praksis?

Morten Magelssen er fyrsteamanuensis ved Senter for medisinsk etikk ved Universitetet i Oslo og var ein av dei to i abortutvalet som tok dissens mot tilrådinga om å utvide grensa for sjølvbestemt abort. Han syner til at verdien av 12-vekersgrensa i dag fyrst og fremst ligg i det ho seier om synet på og verdien av ufødd liv.

– Aukar vi grensa til 18 veker, vil ikkje samfunnet på nokon som helst måte kunne leggje seg opp i at det vert teke abort ut frå tilstandar ved fosteret. Så kan vi sjølvsagt seie at kvinner tek kloke val baserte på ei heilskapleg vurdering av eigen situasjon. Men ved sjølvbestemte vedtak er det ingen ekstern aktør som syter for at omsynet til fosteret vert vekta inn, seier han.

– Vert omsynet til fosteret vekta inn i dag, slik du ser det?

– At nesten alle som bed om abort, i praksis får ja, kan sjåast som uttrykk for at nemnda ikkje utgjer nokon skilnad. Berre det at det er ei nemndbehandling, der ein må oppgje ein grunn til aborten, er etter mitt syn med på å ta omsyn til fosterets interesser. Då har det skjedd noko meiningsfullt også i tilfella som endar med klarsignal til abort, seier Magelssen.

Sjølv om abortnemndene har fått mykje kritikk, og fleire kvinner rapporterer at dei har opplevd møtet med nemndene som ubehagelege og som ei tilleggsbelasting, har nemndene dimed like fullt ein viktig funksjon, slik han ser det.

– Truleg er grensa abortførebyggjande i enkelte tilfelle.

Morten Magelssen, Universitetet i Oslo

Rom for tvil

– Abortutvalet skreiv at kvinner opplever maktforholdet mellom dei og abortnemndene som så skeivt at det avgrensar «rommet for tvil». Kan ikkje 12-vekersgrensa vere med på å påverke kvinner som er i tvil, til å ta abort, for å unngå å miste kontrollen?

– Jau, men her finst det alle moglege scenario. Det er òg dei som opplever press frå partnaren eller andre om å ta abort. For dei er 12-vekersgrensa og nemndene ein type vern, seier Magelssen.

– Men når dei fleste søknader om svangerskapsavbrot før veke 18 i dag får ja, kva bidreg 12-vekersgrensa til i praksis?

– Nemndene er så sterkt kritiserte at abortutvalet føreslår å erstatte dei med eit heilt nytt nemndsystem, som skal ta stilling til abort etter veke 18. I dissensen peikar vi på at det heller ikkje er gjeve at nemndene gjer rett i å innvilge så mange abortar. Når vi bør få eit nytt nemndsystem, bør vi heller ikkje leggje til grunn at nemndene gjer alt rett på dette punktet.

– Så du ønskjer ei innstramming?

– Eg stiller i alle fall spørsmål ved om det å innvilge nær alle abortsøknader fram til veke 18 er rett fasit. Det signaliserer jo at fosteret ikkje har vern dei fyrste 18 vekene.

– Er det ikkje juridisk problematisk å ha ei 12-vekersgrense utan særleg innverknad i praksis?

– Jau, og det er også juristane i abortutvalet tydelege på: Når høva til å bestemme sjølv vert avgrensa, må det ha ein funksjon og vere av ein god grunn. Så her er vi ved eit vektig argument mot 12-vekersgrensa. Samstundes veit vi ikkje kva effekt dagens grense har i å hindre abortsøknader mellom veke 12 og veke 18. Truleg er grensa abortførebyggjande i nokre tilfelle. Loven formar òg folks haldningar.

– Ikkje større endringar

Ifølgje Thomsen ved Folkehelseinstituttet ligg det enno ikkje føre nok data til å seie i kva grad det utvida tilbodet om fosterdiagnostikk, som vil seie tidleg ultralyd med tilleggsundersøkingar og den genetiske fostertesten NIPT, spelar inn på aborttala.

Magelssen ser det derimot som truleg at tilbodet medfører at fleire svangerskap med kromosomavvik vert avbrotne.

– Den utviklinga har vi sett frå Danmark, som innførte tilbod om tidleg ultralyd i 2004. Det gav utslag i aborttala alt året etter og har vara ved.

– Har det noko å seie for dette spørsmålet, om loven om sjølvbestemt abort no vert utvida?

– Her er nok sjølve diagnostikken det førande, men loven er òg viktig. Om vi som samfunn sterkt aukar tilbodet om fosterdiagnostikk kombinert med lovendring som inneber at fosteret er mindre verdt enn før, signaliserer vi at det er naturleg og rasjonelt å leite aktivt etter avvik og så velje å avbryte svangerskap når avvik vert påviste.

Magelssen trur likevel at tilrådinga frå abortutvalsfleirtalet om å utvide grensa for sjølvbestemt abort til veke 18, kjem til å gå gjennom i Stortinget, seier han.

– Kva trur du vert dei synlege konsekvensane av ei slik endring?

– Ei liberalisering kjem nok fyrst og fremst til å ha noko å seie i enkelttilfelle, ikkje gje større endringar i statistikken, seier han.