– Korleis vil du identifisere deg, Morad Hassan?

Ikkje som muslim, ikkje først og fremst. Å identifisere seg som muslim blir i dag kritisert blant palestinske intellektuelle. Vi vil ikkje knyte oss for tett opp mot religionen.
I utgangspunktet har eg ikkje problem med islam. Eg kan sjå behovet for å identifisere seg som muslim, men eg er ikkje sjølv religiøs, og slike merkelappar er det best å takke nei til så lenge det israelske systemet gjer bruk av splitt og hersk-taktikk.

Idet eg identifiserer meg sjølv som muslim, normaliserer eg relasjonen min til staten Israel, og hamnar i bås. Eg vil heller ikkje kalle meg for «israelsk arabar». Kvifor skulle vi plutseleg kalle oss for det? Eg brukar ordet «palestinar», sjølv om det gjev uheldige assosiasjonar til terrorismen. Eg kallar meg for palestinar sidan vi var palestinarar før 1948.

Mange unge palestinarar vil vite meir om eiga historie. Den palestinske forteljinga blir oppfatta som truande av det israelske systemet, som held fast på sin eigen versjon av historia. Men det var jo ei kriminell handling som hende her i 1948, slik eg ser det. Alle tenkande menneske, nasjonalt og internasjonalt, kan sjå det same. Folk blei jaga frå heimen sin, og det skjedde massakrar.

I Yafo, til dømes, budde 75.000 menneske. I løpet av kort tid var det 4500 menneske att – resten hadde rømt. Nokre tok sjøvegen, andre drog nordover til Libanon, eller sørover til Egypt, andre igjen drog austover til Jordan. Majoriteten hamna i Jordan.

Vi som hadde vore det lokale fleirtalet, blei omdanna til ein lokal minoritet. Over natta hadde vi blitt flyktningar i vårt eige land. Brått blei vi sett på som farlege, som potensielle terroristar.

I ein slik situasjon står ein igjen med to alternativ: Anten gjev ein opp over tid, pakkar saman og dreg sin veg, eller så prøver ein å greie seg vidare i den nye situasjonen som har oppstått, trass i vanskelege omstende.

Den som blir verande igjen, må takle mangelen på rettferd i det daglege, og her skal du få eit døme: På teateret er eg vitne til at jødiske vener har betre råd enn eg. Som skodespelar er det lettare for dei å greie seg. Jødane på teateret kjenner fleire folk og er omgjevne av eit betre nettverk enn eg, i ein nasjon som definerer seg som jødisk.

Palestinarane er ikkje likeverdige med jødiske israelarar, og blant våre eigne på Vestbreidda blir vi også utstøytte. Slik er det nemleg, eg veit kva eg snakkar om, det hender eg er på Vestbreidda. Familien min lagar orientalske kaker og søtsaker. Ein del av dei spesielle ingrediensane må vi hente frå Vestbreidda. Ost og urter hentar vi også ut derifrå.

Dei fleste palestinarar på Vestbreidda har ei mistruisk haldning til oss som bur på denne sida av grensa: Dei trur vi har mykje pengar, og dei behandlar oss som forrædarar, sidan vi tok imot israelske ID-kort i 48. Dei hevdar at vi som bur på denne sida, har normalisert relasjonen til okkupasjonen, og at vi har begynt å tenke som israelarar.

Derfor blir vi nøydde til å danne vårt eige samfunn inne i Israel. Igjen: For oss er det sentralt å forske på vår eigen nasjonalitet, vår eiga forteljing. Diverre har palestinarane hamna i eit limbo. Det kjennest som om tida blei frosen under det store skiftet i 1948.

Fins det eit håp likevel? Ja. Eg nemner som døme dei palestinske filmklubbane og filmfestivalane som har kome til i det siste. Det meste går føre seg i undergrunnsmiljø, i byar som Haifa og Jerusalem. Vi held kurs der ein kan lære seg å lage film. Eg hadde aldri trudd at noko slikt kunne gå an. Går vi tre år tilbake i tid, hadde eg ikkje trudd at noko slikt skulle kunne hende her.

Den moderne verda som vi lever i, gjev også håp, med Facebook, Instagram og Twitter. Palestinarane har blitt ein del av det globale nettverket. Takk vere nettet har vi no kontaktar i Syria. Vi leitar oss fram til dei som snakkar det same språket som vi, folk som deler den same tankegangen, og merk deg at motstanden vår også rettar seg mot undertrykkinga frå dei arabiske herskarane. Mange av våre har flytta til Europa, og vi kan halde kontakt med dei der.

Vi høyrer til ein ny generasjon. Vi vil ikkje sjå fleire palestinske sjølvsmordsangrep. Vi vil ikkje sjå israelske soldatar skyte folk som protesterer langs gjerdet i Gaza. Dette er den gamle måten å kjempe på. I vår generasjon har mange unge vakna opp. Vi vil stå rake og sjå andre rett i auga. Vi er ikkje blant dei som støttar terror og kamp med valdelege metodar, vi vil nå fram på anna vis. Vi vil ha rett til å tale den israelske regjeringa midt imot, utan å frykte konsekvensar.

Både jødane og palestinarane må gå i seg sjølv, og tenke nytt, før dei kan møtast igjen på ekte vis. Eg trur på den mest fredelege visjonen som det går an å kome med. Men vegen som ligg føre oss, er full av hindringar. Her følgjer eit døme frå mitt eige liv: I Israel ser ein den mest vellukka blandinga av jødar og arabarar i byen Haifa. Men teateret i Haifa, det einaste populære arabiske teateret i Israel, der eg arbeidde tidlegare, blei sensurert. Tidlegare mottok teateret støtte frå staten, men støtta blei frosen, og vi blei hengde ut i media som anti-israelske, som antisemittar.

Kvifor? Vi laga ei framsyning som var politisk ukorrekt, og du får ikkje midlar til å kjempe mot det same systemet som deler ut midlane. Slik kan det utøve makt mot minoriteten.

På fleire vis har vi hamna i klemma. Alle skal ha ein bit av palestinarane, og verda der ute fremjar ulike bilete av oss. Som regel er det snakk om bilete som ikkje tener den palestinske saka. Ja, som oftast tener dei andre sine saker, diverre er det slik.

Eg kan bruke den vestlege aktivisten som eit døme på misbruk av saka vår: Aktivisten promoterer eit bilete av palestinaren som «den undertrykte». Han hevar seg over palestinaren. Palestinaren blir redusert til eit offer. Ein ser det mellom anna i dokumentarisk materiale om situasjonen vår, i prosjekt som er laga til støtte for oss. Unge palestinarar ønsker ikkje lenger å spele ei slik ynkeleg rolle.

Mange europearar er for Palestina, men ofte er det berre for å vise seg fram. Mest for å veifte med flagget vårt, for å vise andre at dei er opposisjonelle. Dei har eigne interesser, og dei kjenner ikkje oss. Eg set pris på engasjementet deira, men eg er kritisk til forma som det ofte tek.

Den vestlege aktivisten får stå midt på scena og skryte av det gode han har vore med på. Men det heile har meir å gjere med han som person enn med meg. Palestinaren blir framstilt som noko han ikkje er, og vi sit att med dette biletet: «Den vonde jøden, den stakkars palestinaren, og den gode aktivisten som kom for å hjelpe.»

Det hender vi møter verkeleg gode folk på vegen – det skal òg vere sagt. Folk som er her for å gjere ein ærleg innsats. Men dei genuine idealistane er det færre av, og som regel blir dei ståande i bakgrunnen for dei som vil slå seg på brystet og ta stor plass.

I det heile har eg eit vanskeleg forhold til Europa. Det hender eg reiser dit; som skodespelar tek eg del i ulike festivalar rundt om. På sjølve festivalen skjer det ofte mykje bra, men når programmet er over, når teppet går ned og støvet har lagt seg, blir det stilt. Europa gjer meg paranoid.

På ei av reisene til Europa blei eg arrestert av politiet i Düsseldorf. Dei såg at eg var arabar, og tok meg inn fordi eg ikkje hadde papir. Men då eg kunne skaffe til vegar passet mitt, var det ikkje noko problem likevel, viste det seg, for det israelske passet står sterkt i Tyskland i dag. «Pass deg for jøden!» tenkte dei vel då, og eg nytta passet til fulle. Fort var eg på frifot igjen.

Kva er bra hos oss? Landskapet er vakkert, ulikt alle andre plassar på jorda, trur eg. Vi har Dødehavet. Skogane i nord er fine. Eg likar ørkenen i sør. Elles er eg glad i Eilat, med den storslegne utsikta som byen har mot Raudehavet.

I det heile likar eg at området er lite. Køyrer du eit par timar med bilen, hamnar du i ein annan del av landet. Lett kan ein flytte seg frå grøderike område til det tørraste klimaet som fins.

Blant jødane kan eg møte gode folk. Eg erkjenner at også jødane har rett på sitt eige heimland. Dei har ei historie her. Lenge før staten blei oppretta i 1948, var dei i dette området, og eg vil ikkje sparke nokon ut av landet, eller lage ein flyktningleir for jødane ein annan plass.

Eg voks opp med ein far som var forretningsmann. Nakba, som står for dei dramatiske hendingane rundt etableringa av staten Israel i 1948 – ein mørk dag for oss – var det aldri tale om i huset vårt, vi voks opp utan å vite kva nakba var. Far sa: «Ver takksame for at vi lever, og for at vi kan vere i dette landet.» Han var ein som snakka med all slags folk, slik er familietradisjonen; vi vil gjere vårt beste uansett.

Mange av venene mine flyttar til utlandet. Musikarar, skodespelarar og regissørar. Dei vil ha eit anna liv og søker det i Europa og USA.

Men eg kjem ikkje til å søke lukka andre stader. Eg har ein jobb å gjere, og det kjennest som ansvaret mitt er moralsk. Ein dag får eg kanskje barnebarn. Då skal dei vite at bestefaren blei buande i landet same kva. Eg blir verande her som kulturarbeidar.»

Dette er den
siste artikkelen i serien «Israelske monologar».