Sveriges mange andlet mot verda
Svensk innvandringspolitikk har gått gjennom fleire hamskifte dei siste 100 åra.
ANTISEMITTISME: Butikkvindauget til ein bokhandlar i Stockholm i 1941.
peranders@dagogtid.no
Sverige har ikkje alltid vore eit innvandringsliberalt land. I 1930-åra, da framveksten til nazismen skaka Europa, var målet til den svenske regjeringa å sleppe inn så få flyktningar som mogleg. Særleg var det motvilje mot å late jødar få kome inn i Sverige. Mange jødiske flyktningar frå Hitler-Tyskland vart avviste ved grensa – dei vart ikkje rekna som politiske flyktningar.
Under andre verdskrigen skifta svenske styresmakter line overfor menneske på flukt. Da var det nabofolka som var i naud, og i krigsåra gav Sverige opphald til nærare 200.000 flyktningar, dei aller fleste frå Noreg, Finland, Danmark, Estland og Latvia. Storparten av dei danske jødane berga òg livet ved å flykte til Sverige i 1943.
I etterkrigstida var den svenske flyktningpolitikken ganske restriktiv att, med eit visst unnatak for flyktningar frå Ungarn og andre kommuniststyrte land. Men den sterke økonomiske veksten på 50- og 60-talet skapte stort behov for arbeidskraft. Den måtte hentast frå utlandet.
Forsvensking
Talet på utanlandsfødde innbyggjarar i Sverige auka frå 200.000 i 1950 til 540.000 i 1970. Frå Finland åleine kom det nærare 200.000 arbeidsinnvandrarar i desse åra. Mange nordmenn, tyskarar, jugoslavar og grekarar kom òg til Sverige for å finne arbeid.
Desse innvandrarane vart ikkje til ein ny underklasse i Sverige. Den sterke svenske fagrørsla sikra at dei utanlandske arbeidarane i all hovudsak fekk same løns- og arbeidsvilkår som dei innfødde. Lenge var dessutan målet assimilering: Det var underforstått at innvandrarane skulle lære seg språket, tilpasse seg og bli svenske.
Svensk mosaikk
Mot slutten av 1960-talet byrja nye idear å gjere seg gjeldande, går det fram av kunnskapsoversynet Invandringens historia. Stadig fleire kritiserte assimileringslina og talte for multikulturalisme. Den kanadiske «mosaikken» vart halden fram som eit betre førebilete enn «smeltedigelen» i USA.
Nytenkinga hadde ikkje særlege konsekvensar i første omgang. Arbeidsinnvandringa bremsa brått opp da ei økonomisk krise råka Sverige tidleg på 70-talet, og lenge var talet på flyktningar og asylsøkjarar i Sverige handterleg, kring 10.000 årleg. I 1975 vedtok Riksdagen nye retningsliner som eksplisitt gjorde multikulturalisme til rettesnor for integreringa. Det vart meir statleg støtte til å halde ved like eige språk og eigen kultur, og innvandrarane skulle sjølve avgjere i kva grad dei ville ta ein svensk identitet. Også kriteria for kven som kunne få asyl, vart utvida for å famne fleire.
Nye bølgjer
Dei liberale svenske ideala vart snart sette på prøve av krigar og andre omveltingar rundt i verda. På 80-talet kom mange iranske flyktningar til Sverige, og på 90-talet førte krigane i Jugoslavia til ei ny flyktningbølgje i Europa. I 1992 søkte over 70.000 menneske frå det tidlegare Jugoslavia om opphald i Sverige.
Multikulturalismen er for lengst forkasta som offisiell ideologi i Sverige, og asylpolitikken vart stramma inn i fleire omgangar sidan 80-talet – i alle fall på papiret. Likevel auka innvandringa til Sverige etter tusenårsskiftet, med ein topp under flyktningkrisa i 2015, da det kom 162.000 asylsøkjarar til landet, flest frå Syria. I 2000 var 11 prosent av befolkninga i Sverige fødde i eit anna land. No er andelen 20 prosent.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
peranders@dagogtid.no
Sverige har ikkje alltid vore eit innvandringsliberalt land. I 1930-åra, da framveksten til nazismen skaka Europa, var målet til den svenske regjeringa å sleppe inn så få flyktningar som mogleg. Særleg var det motvilje mot å late jødar få kome inn i Sverige. Mange jødiske flyktningar frå Hitler-Tyskland vart avviste ved grensa – dei vart ikkje rekna som politiske flyktningar.
Under andre verdskrigen skifta svenske styresmakter line overfor menneske på flukt. Da var det nabofolka som var i naud, og i krigsåra gav Sverige opphald til nærare 200.000 flyktningar, dei aller fleste frå Noreg, Finland, Danmark, Estland og Latvia. Storparten av dei danske jødane berga òg livet ved å flykte til Sverige i 1943.
I etterkrigstida var den svenske flyktningpolitikken ganske restriktiv att, med eit visst unnatak for flyktningar frå Ungarn og andre kommuniststyrte land. Men den sterke økonomiske veksten på 50- og 60-talet skapte stort behov for arbeidskraft. Den måtte hentast frå utlandet.
Forsvensking
Talet på utanlandsfødde innbyggjarar i Sverige auka frå 200.000 i 1950 til 540.000 i 1970. Frå Finland åleine kom det nærare 200.000 arbeidsinnvandrarar i desse åra. Mange nordmenn, tyskarar, jugoslavar og grekarar kom òg til Sverige for å finne arbeid.
Desse innvandrarane vart ikkje til ein ny underklasse i Sverige. Den sterke svenske fagrørsla sikra at dei utanlandske arbeidarane i all hovudsak fekk same løns- og arbeidsvilkår som dei innfødde. Lenge var dessutan målet assimilering: Det var underforstått at innvandrarane skulle lære seg språket, tilpasse seg og bli svenske.
Svensk mosaikk
Mot slutten av 1960-talet byrja nye idear å gjere seg gjeldande, går det fram av kunnskapsoversynet Invandringens historia. Stadig fleire kritiserte assimileringslina og talte for multikulturalisme. Den kanadiske «mosaikken» vart halden fram som eit betre førebilete enn «smeltedigelen» i USA.
Nytenkinga hadde ikkje særlege konsekvensar i første omgang. Arbeidsinnvandringa bremsa brått opp da ei økonomisk krise råka Sverige tidleg på 70-talet, og lenge var talet på flyktningar og asylsøkjarar i Sverige handterleg, kring 10.000 årleg. I 1975 vedtok Riksdagen nye retningsliner som eksplisitt gjorde multikulturalisme til rettesnor for integreringa. Det vart meir statleg støtte til å halde ved like eige språk og eigen kultur, og innvandrarane skulle sjølve avgjere i kva grad dei ville ta ein svensk identitet. Også kriteria for kven som kunne få asyl, vart utvida for å famne fleire.
Nye bølgjer
Dei liberale svenske ideala vart snart sette på prøve av krigar og andre omveltingar rundt i verda. På 80-talet kom mange iranske flyktningar til Sverige, og på 90-talet førte krigane i Jugoslavia til ei ny flyktningbølgje i Europa. I 1992 søkte over 70.000 menneske frå det tidlegare Jugoslavia om opphald i Sverige.
Multikulturalismen er for lengst forkasta som offisiell ideologi i Sverige, og asylpolitikken vart stramma inn i fleire omgangar sidan 80-talet – i alle fall på papiret. Likevel auka innvandringa til Sverige etter tusenårsskiftet, med ein topp under flyktningkrisa i 2015, da det kom 162.000 asylsøkjarar til landet, flest frå Syria. I 2000 var 11 prosent av befolkninga i Sverige fødde i eit anna land. No er andelen 20 prosent.
Fleire artiklar
Ole Paus døydde før sjølvbiografien var ferdigskriven.
Foto: Nina Djæff
Eit sandkorn i maskineriet
Ole Paus skriv mest om slektsbakgrunn og mindre om artistkarrieren i sjølvbiografien sin, men det forklarar likevel mennesket Ole Paus.
Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.
Foto: Frederik Ringnes / NTB
Husforsikring i hardt vêr
Kan klimaendringane føre til at også norske heimar blir umoglege å forsikre?
Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.
Foto: Håkon Mosvold Larsen / NTB
Vestre må avslutte konflikter og beklage
«Svært mange av de 300.000 som jobber i Helse-
vesenet, merker daglig følgene av Helseforetaks-
modellen som nå videreføres av Ap og Sp.»
Teikning: May Linn Clement
Tid for realitetsorientering
Valet av Donald Trump til president er ikkje noka tilfeldig ulukke, men ei fylgje av dårleg politisk handverk gjennom lang tid.
James Rebanks på Lillehammer sist veke.
Foto: Morten A. Strøksnes
Ein mann for alle årstider
LILLEHAMMER: Etter å ha skrive to svært populære bøker om landbruk og sauehald hamna James Rebanks i ei krise som førte han til eit dunvær på Helgeland.