Eva Aalberg Undheim

eva@dagogtid.no

Laurdag tende den dansk-svenske høgreekstreme politikaren Rasmus Paludan på eit eksemplar av Koranen utanfor den tyrkiske ambassaden i Stockholm. Same dag vart eit planlagt møte mellom forsvarsministrane i Tyrkia og Sverige avlyst, og tysdag varsla Tyrkias president Recep Tayyip Erdogan at Sverige ikkje kan vente tyrkisk støtte til å verte Nato-medlem.

Bjørn Olav Knutsen, sjefforskar ved Forsvarets forskingsinstitutt (FFI), er ikkje overraska over at Erdogan nyttar høvet til å skape trøbbel for Nato-utvidinga.

– Dette har med spelet hans å gjere, andsynes Russland, USA og resten av Europa. Han har ambisjonar på eigne vegner og vil utnytte situasjonen som stormakt. Han er òg den einaste statsleiaren i Nato som snakkar med Putin for tida. I tillegg er det val i Tyrkia i mai, og Erdogan brukar det som skjer no, til å prøve å styrkje posisjonen sin. Dess nærare vi kjem valet, dess vanskelegare vert det å få støtte frå Tyrkia.

– Men landet har tidlegare lova Sverige og Finland støtte og signert ein eigen avtale med dei. Kva avtalegrunnlag har Erdogan for å setje foten ned no?

– I avtalen står det mellom anna at dei skal etablere ein sams dialog- og samarbeidsmekanisme for alle nivå, inkludert juridisk samarbeid og etterretning, for å styrkje samarbeid om kampen mot terror og organisert kriminalitet og om andre sams utfordringar. Det står òg at dei tre landa forpliktar seg til å motarbeide desinformasjon og hindre at lovene deira vert misbrukte til å fremje terrororganisasjonar gjennom aktivitetar som oppmodar til vald mot Tyrkia. Det er ein avtale det ser ut som Tyrkia har diktert, og han går lagt utanfor det som har med sjølve Nato-traktaten å gjere.

– Kva seier det om Nato at ein medlemsstat kan diktere eigne avtalar og stoppe ein prosess alle andre ønskjer?

– Det er fyrst og fremst eit uttrykk for at Nato er ein konsensusorganisasjon der alle dei 30 medlemsstatane må vere samde.

­– Kva kan Nato-leiinga no gjere andsynes Tyrkia?

– Formelt sett ingenting. Generalsekretæren i Nato og Natos politiske og militære strukturar er jo berre sekretariat for medlemsstatane. Det vi kan sjå føre oss, er at USA legg press på Tyrkia. Eg vil ikkje spekulere i korleis, men det går nok føre seg mykje under overflata her. Samstundes er det òg grenser for kor mykje USA kan gjere, for forholdet mellom USA og Tyrkia har òg vore vanskeleg. Tyrkia kjøpte for nokre år sidan russiske rakettforsvarssystem og vart kasta ut av F35-programmet, til dømes, og Gülen (tyrkisk imam og forfattar som leiar ei rørsle tyrkiske styresmakter meiner stod bak kuppforsøk i 2016, journ. merk.) bur òg i USA.

– Korleis er forholdet mellom USA og Tyrkia i Nato i dag?

– Det vågar eg ikkje seie, men Tyrkia har spelt ei stor rolle når det gjeld å halde fram matvareleveransar over Svartehavet no under Ukraina-krigen, og slike ting gjer at landet også er svært viktig for USA.

– Kor sterkt står Tyrkia i Nato?

– Landet har jo vore medlem sidan den fyrste Nato-utvidinga i 1951 og spelar ei svært sentral geostrategisk rolle – både fordi det er eit stort land, med over 80 millionar innbyggjarar, og fordi det ligg der det gjer, på grensa mot Asia og ved innløpet til Svartehavet. Samstundes har Tyrkia alltid vore ein bråkmakar, i alle fall dei siste åra og knytt til alt som gjeld både EU og samarbeidet i Nato.

– Kva trur du skjer andsynes Sverige og Finland?

– Eg trur begge landa kjem til å verte medlem av Nato. Tyrkia har stadfesta at dei støttar Natos «open dør»-politikk og var samd i at Nato-toppmøtet inviterte Sverige og Finland inn, så dei har støtta finsk og svensk medlemskap. Spørsmålet er kor lenge dei dreg det ut.

– Kva tidsperspektiv ser du føre deg?

– Dei kan framleis verte medlemmer i løpet av fyrste halvår 2023. Om alle andre land har ratifisert søknadene, er det framleis tid etter valet i Tyrkia. Hellas blokkerte lenge Nord-Makedonias medlemskap for nokre år sidan, men landet vart Nato-medlem svært fort når namnespørsmålet med Hellas vart løyst. Så dette har hendt før.

– Kor viktig er det for Nato å få Sverige og Finland med?

– Det vil vere eit stort prestisjenederlag om det ikkje skulle skje, og det er ikkje minst viktig med tanke på tryggingssituasjonen i Europa i dag at ein klarer å få konsensus og syne samhald når det er krig i Europa.

– Ungarn har heller ikkje ratifisert søknadene til Sverige og Finland, berre sagt dei skal gjere det. Kan det verte utfordringar der òg?

– Eg har ikkje sett noko som tyder på det, men det er neppe tilfeldig at dei heller ikkje har ratifisert søknadene. Men det er fyrst og fremst Tyrkia som er problemet her.