Ukraina

Svein Gjerdåker

svein@dagogtid.no

– Eg skriv litt kvar dag. Når eg er på reise, står eg ofte opp i femtida og skriv på artiklane mine for Dag og Tid, seier Andrej Kurkov.

Han er tilbake i Noreg og vitjar Dag og Tid-redaksjonen. Det er andre gongen han er her sidan krigen tok til – mannen som av dei fleste er rekna som Ukrainas fremste forfattar.

Eg har tala med han på e-post eller telefon kvar veke sidan nyttår. Alltid er han like roleg. Han er som skapt for oppgåva han no står midt oppe i: å fortelja omverda om kva som skjer i Ukraina i denne lagnadstida for landet. Stadig er han intervjua av internasjonal presse, og stadig vert han invitert til stader rundt om i Europa for å halda føredrag.

Bustaden hans er i Kyiv, men han har flykta til grensa nær Slovakia. Og sjølv om han no kunne reist tilbake til hovudstaden, bur han heilt vest i landet. Det gjer det lettare å koma seg rundt i Europa.

Det har vorte livsoppgåva hans å bidra til at europearane har mest mogeleg kunnskap om Ukraina-krigen. Han kan ikkje anna enn å stå på veke etter veke.

Starta i 2013

I over ti år har Dag og Tid hatt kontakt med Kurkov. Vår gamle journalist Ottar Fyllingsnes møtte han i 2010 på kafeen Jaroslava i gamlebyen i Kyiv, der husværet hans ligg vegg i vegg med den norske ambassaden. «Ukraina er eit vedunderleg land for ein forfattar, men ikkje for folk flest», sa han.

Då demonstrasjonane på Majdan-plassen i Kyiv tok til før jul i 2013, tok vi kontakt og spurde om han ville skriva for oss om Kyiv, Ukraina og demonstrasjonane på Majdan-plassen. Sidan har han halde fram, med ujamne mellomrom. I alt vart det 40 artiklar berre i 2014 og 2015.

Ikkje minst om den alt då pågåande krigen i Donetsk og Luhansk. I august 2014 skreiv han: «Soldatane må berre ha friskt i minne at i desse traktene er rundt 30 prosent av folket for Ukraina, medan andre 30 prosent er for Russland og 40 prosent veit ikkje sjølve kva styresmakter dei er for. Donbass vil enno i lang tid halda fram med å vera eit alvorleg problem for Ukraina. Det er ikkje nok berre med særskild finansiering for å løysa dette problemet.»

Så kom faren for krig i heile Ukraina i 2021. Og sidan 7. januar i år har Kurkov skrive i Dag og Tid kvar veke – 35 artiklar så langt. Dei aller fleste har vore eksklusive tekstar for Dag og Tid, der han har gjeve oss unik innsikt om korleis det er for ukrainarane å leva under ein krig.

No kjem desse artiklane ut som bok på Cappelen Damm – og snart òg i Spania, Portugal, Sverige, Polen, Frankrike, England, Austerrike, Nederland og USA. I England har forlaget alt sagt at dei òg vil gje ut Dag og Tid-tekstane som kom og kjem i sommar og haust.

Som han seier: Han held fram med å skriva eksklusivt for ei lita nynorsk vekeavis fordi det pressar han til å levera tekstar kvar veke – og fordi tekstane til slutt kjem ut i bokform til eit større publikum.

Humor

– Tekstane dine er som små essay. Korleis er det du skriv dei?

–?Eg prøver å binda saman ulike historier som har noko, om enn vagt, med kvarandre å gjera. Og eg ynskjer at historiene er frå ulike område i landet. Ukraina er stort, og det er viktig å få fram dei store skilnadane mellom landsdelane. Dei ulike regionane har alle sitt særpreg, og folk lever ulike liv, ikkje minst no under krigen.

– Kvar får du historiene frå?

– Eg ringjer og snakkar med folk heile tida. Seier dei noko interessant, går eg vidare og ringjer nye og samlar så mykje informasjon eg klarer. Eg er meir interessert i det menneskelege, korleis folk har det, enn i politikken og sjølve krigshandlingane. Den konkrete utviklinga i krigen er det vanskeleg for meg å skriva om. For informasjonen vi får, er ofte falsk, også den offisielle ukrainske informasjonen. Når det gjeld det som skjer på krigsfronten, stoler eg mest på det som kjem frå den britiske etterrettinga.

– Har du neste tekst klar?

– Nei, men eg har ein idé om kva han skal handla om.

– Det er ofte humor, om enn lågmælt, i tekstane dine.

– Humor er viktig. Det har eg alltid lagt vekt på i bøkene mine. Humor bidreg til at ein held seg mentalt frisk i ekstreme situasjonar. I Sovjet var satire og humor eit våpen mot styresmaktene. Eg byrja som heilt ung å skriva dikt, men som 17–18-åring gjekk det mest i vitsar, som oftast politiske vitsar. Eg vann til og med, saman med bror min, ein vitsekonkurranse på Krym i 1979. Premien var seks flasker sjampanje.

Europas identitet

Fram til 2020 leverte Kurkov tekstane på russisk. Då var det vossingen og UD-diplomaten Olav-Nils Thue som omsette dei. Men Thue døydde brått i 2020. No vert tekstane skrivne på engelsk og omsette av Lasse H. Takle.

– Engelsk går fint, særleg sidan kona mi, som er frå England, les gjennom og rettar språket.

– Likar ho dei?

– Eg veit ikkje heilt. Ho er av natur kritisk og gjev meg alltid motstand.

– Bra. Skribentar skal få motstand. Held du fram med å skriva for Dag og Tid?

– Ja, det vil eg gjerne.

– Godt. Då vedtek vi det.

– Men eg vil gjerne invitera deg som avisredaktør til Ukraina. Du kan bu nokre dagar i husværet vårt i Kyiv. Det er viktig at du får oppleva korleis atmosfæren og livet er i landet.

– Takk, det ville vore interessant. Er du redd for at europearane vert krigstrøytte og at merksemda om Ukraina vert mindre?

– Nei. Denne krigen kan ikkje samanliknast med andre krigar i verda dei siste åra. Ein krig midt i Europa kan sjølvsagt ikkje neglisjerast av Europa sjølv. Utfallet av krigen handlar om vern av Europas identitet og verdiar.

– Kva seier du til Putins tale denne veka?

– Eg er ikkje overraska. Dette er berre eit nytt steg i øydelegginga hans av Russland. Soldatane han mobiliserer, er ikkje motiverte for å gå i krig.

– Kva trur du vert utvegen ut av krigen?

– Eg trur han kan vera over neste sommar. På den tid vil Russland få store problem med å få tak i nok våpen. Om ikkje, er den einaste utvegen at Putin forsvinn eller døyr.