Jon Hustad

jon@dagogtid.no

Det er sinne og frustrasjon i norske universitetsmiljø. Over tusen forskarar har skrive under opprop, nobelprisvinnaren Edvard Moser har gått ut mot sitt eige universitet og Noregs Forskingsråd og hevdar at dei øydelegg hans eige forskingsmiljø og norsk forsking generelt. Opprøret handlar om nokre obskure forkortingar og underlege namn, nemleg Dora og Plan S. Kjell-Erik Lommerud er ein av opprørarane, han er professor i samfunnsøkonomi ved Universitetet i Bergen og har publisert i internasjonale prestisjetidskrift, som i denne samanhengen er relevant.

– Kva er Dora?

– Dora er ei fråsegn om korleis ein skal vurdera folk i akademia. Fråsegna seier at ein ikkje skal nytta tidsskrift som eit sterkt signal om godt eller dårleg. Dora er opphavleg amerikansk. Der borte er det så godt som uråd å få fast stilling utan å ha publisert i dei mest prestisjetunge tidsskrifta. Ein kan forstå at ei så grov kvalitetssikring skapar frustrasjon, men Dora hamnar i den andre grøfta. Om ein ikkje skal nytta publiseringskvalitet i det heile, vert ting heilt upraktisk. Nett no skal vi tilsetja ein fyrsteamanuensis på mitt institutt, 30 har søkt på stillinga. Om vi ikkje skal taka omsyn til kva dei har publisert, men lesa alt heilt sjølvstendig, vert oppgåva uoverstigeleg. Skal vi gjennomføra prosessen effektivt, må vi gå ut frå at tidlegare vurderingar av arbeida deira har vore gode. Og dei beste vurderingane kjem i dei høgst rangerte tidsskrifta.

– Om de ikkje skal sjå på kvar dei har publisert, kva skjer då?

– At komiteane som vurder kandidatane, får uhorveleg stor makt. Komiteen kan koma med eigne private synspunkt, som det vert vanskeleg å seia mot. Om vi ikkje kan nytta tidsskriftskvalitet som mål, kan vi ikkje lenger seia at påstandar om kvalitet er tull. Ja, Dora er underskriven av 800 internasjonale institusjonar, men svært mange av desse er til dømes spanske eller står langt nede på internasjonale rangeringar. Noreg står her i ei særstilling. Forskingsrådet er nemleg sterkt for, og dei har fått med seg Universitetet i Søraust-Noreg, NTNU og Universitetet i Tromsø. Universitetet i Oslo og Universitetet i Bergen har derimot ikkje skrive under. Forskingsrådet seier likevel at Dora skal gjelda i Noreg, noko eg tykkjer er ein pussig påstand, sidan to av dei tre største universiteta ikkje har skrive under.

– Kva er Plan S?

– Plan S er skrive av ein EU-byråkrat, og nokre hevdar at S-en står for «sjokk», at vi i universitetssektoren skal sjokkast inn i ein ny røyndom. Plan S har litt med Dora å gjera, Plan S er ein idé om at all forsking skal vere ope tilgjengeleg for alle lesarar. Det skal ikkje lenger takast pengar av tingarar. Det er legitime argument bak Plan S, det er ein del folk utanfor akademia som ikkje har tilgang til tidsskrift og store bibliotek. Og ja, dei største og beste tidsskriftkonserna tener mykje, typisk 30 prosent profitt av omsetnaden. Men Plan S gjev rare incentiv, for det vil alltid kosta pengar å publisera. Dei opne tidsskrifta tek betalt frå forskarane via institusjonane deira. Det dukkar opp opne tidsskrift heile tida. Om vi så koplar dette til Dora, som seier at det ikkje er skilnader på tidsskrift, vil vi automatisk få langt fleire artiklar, for forskarar vil heile tida verta publiserte. Vi vil få ein eksplosjon i talet på artiklar. Som ein forskar sa til meg: «Sjølv om den noverande modellen er kynisk, treng vi ikkje erstatta han med ein endå meir kynisk modell.»

– Når eg skal skriva om eit forskingsfelt og får tips om forskarar som kan noko om det, går eg inn på Google Scholar og sjekkar kvar dei har publisert, og kor mykje dei er siterte. Så snakkar eg med den med høgst prestisje. Kva er gale med det?

– Du kan gå glipp av gode forskarar på den måten, men distinksjonar sparar oss alle for arbeid. Same kor vi snur og vender på det, vil det alltid vera ei rangering. Ein skal òg hugsa at Plan S er eit europeisk initiativ. Den beste forskinga går føre seg i USA, og ho vert publisert i dei beste amerikanske tidsskrifta. I tillegg er det slik at mange europeiske institusjonar og land ikkje er med på Plan S. Men samla sett risikerer vi no at Europa vert hengande etter, vi vert ikkje lenger ein del av det dei beste universiteta held på med. Somme seier at vi kan spara pengar på dette: Vi nyttar no om lag 300 millionar på tinging av tidsskrift, det er 1 prosent av budsjettet for sektoren. Lat oss seia at vi kan spara 30 millionar. Det er 1 promille.

– Kvifor er Forskingsrådet så ivrig her?

– I Noreg har vi eitt forskingsråd. Vert planane gjennomførte, gjev vi Forskingsrådet total fridom til å seia om prosjekta deira har gått godt eller dårleg. Dei har mykje makt frå før, no vil dei eventuelt få endå større makt. Kan dei sjølv definera kvaliteten, får dei altfor stor makt.