Politikk

Magnus Furre Gjerde

magnus@dagogtid.no

Ein får ikkje eit betre bilete på utfallet av den 20. nasjonalkongressen til Kinas kommunistparti enn det du ser ovanfor. Ein forvirra og frustrert Hu Jintao, Kinas leiar frå 2002 til 2012, blir eskortert ut av forsamlinga mot slutten av kongressen. Ut med Hu og det han representerer. Ut med føreseielege leiarovergangar og kollektivt leiarskap. Ut med rivalfraksjonar, inn med Xis menn i leiarposisjonar. Etter to femårsperiodar gav Hu frå seg alle embeta sine. Xi Jinping har halde fast på sine.

For liberale og Xi Jinping-motstandarar var Hu-perioden ei meir open og vonfull tid. Økonomien vaks raskt, det var maktfordeling mellom parti og stat, og sivilsamfunn hadde eit visst pusterom. For Xi og hans støttespelarar, derimot, representerer Hu svakt leiarskap, ustyrleg korrupsjon og tapte sjansar. Styringsperioden hans har blitt kalla eit «tapt tiår».

Xis menn

No skal Xi Jinping styre Kina inn i ein ny æra, og med seg har han eit handplukka mannskap. Fire medlemmar av politbyråets ståande komité, Kinas høgste styringsorgan, er blitt bytte ut. Li Keqiang, favoritten til Hu Jintao, er no ute. Den reformorienterte Wang Yang er òg ute. Inn kom fire nye menn, alle med nære band til Xi Jinping (sjå biletet under).

Det var venta at Xi ville halde fram etter kongressen, men ikkje at han ville vere så dominerande. Vanlegvis pleier statsministerposisjonen gå til nokon med erfaring som visestatsminister. Slik vart det ikkje denne gongen. Kinas neste statsminister blir Li Qiang. Han vart upopulær blant mange på grunn av den to månadar lange og strenge nedstenginga Shanghai innførte i vår. Men for Xi har han vist seg å vere lojal nok til å få den nest høgste posisjonen i politbyråets ståande komité.

Li har tidlegare vore stabssjef for Xi då han styrte Zhejiang-provinsen. Nære band til Xi Jinping ser ut til å ha vore hovudkriteriet for å få eller behalde medlemskap i politbyråets ståande komité. Det finst ikkje lenger noka motvekt til Xi i komiteen. Det gjev han ei politisk slagkraft ein ikkje har sett sidan Mao.

«Slik det no ser ut, kan Xi gjere kva han vil», seier Chen Gang, seniorforskar ved Aust-Asia-instituttet i Singapore, til Reuters. Slik utilslørt maktkonsentrasjon er eit tviegga sverd. Dersom ting går bra og tiltak lykkast, vil Xis popularitet auke. Dersom noko slår feil, derimot, vil skulda fort falle på han og hans menn.

Då komitémedlemmane kom ut på raud løpar for å møte pressa, var det få av dei som såg avslappa og komfortable ut. Kan hende kjenner dei på eit visst prestasjonspress. Eit kinesisk ordtak seier at å gå saman med herskaren, er som å gå med ein tiger.

To etableringar, to vern

Det kinesiske kommunistpartiet er glad i korte slagord som summerer opp ideologi og politikk. Nokre døme er Maos «La hundre blomstrar blomstre», Zhou Enlais «Fire moderniseringar» (som Deng Xiaoping seinare gjorde bruk av), Jiang Zemins «Dei tre representasjonane», «Eitt land, to system» og Xi Jinpings «Fire omfattande». Xi Jinping-tenking er ofte summert opp i 14 prinsipp. Det er mykje å halde styr på for eit partimedlem.

På denne kongressen vart slagorda «to etableringar» og «to vern» (grov omsetjing) tekne inn i partigrunnlova. Dei «to etableringane» er å etablere Xi Jinpings status som kjernen i sentralkomiteen og heile partiet og å etablere den leiande rolla til Xi Jinping-tenking i den nye æraen. Dei «to verna» er å verne om Xi Jinpings status som kjernen i partiet og å verne om den sentraliserte makta til partiet. Ved å lovfeste statusen sin i partigrunnlova sementerer Xi makta han har opparbeidd seg. Å utfordre Xi blir no å utfordre partiet.

Andre ting vart også tekne med i partigrunnlova, knytt til mellom anna modernisering og utviklingsmål. Nasjonalkongressens resolusjon om endringar i partigrunnlova har eit til tider surrealistisk preg. I ei og same setning står det til dømes at kongressen vedtek erklæringar om å styrke politisk lojalitet i militæret, om å stå mot og «avskrekke separatistar» og om å verdsetje fellesverdiane til menneska: «fred, utvikling, rettferd, demokrati og fridom».

Visjonar og arvingar

Kinas leiar har ikkje mangel på visjonar, verre blir det å få dei til å stemme med kvarandre. Verst av alt blir utfordringa med å finne ein verdig arvtakar som deler og kan bere visjonane hans vidare. Førebels er det ingen teikn på at Xi har ein favoritt han vil skal overta om fem eller ti år. Om han peika ut ein arvtakar alt no, ville det kunne svekke autoriteten hans.

Xi er 69 år, ved neste nasjonalkongress vil han vere 74 år. Han er yngre enn Joe Biden på 79 år, men nokon ungdom er han ikkje. Før eller seinare må han byrje å tenke på kven han vil skal overta. Arvtakarproblemet er ei gjennomgåande utfordring i Kinas klassiske og kommunistiske historie.

Yuhua Wang, professor ved Harvard, har gjort ein langtidsstudie av dynasti i Kina frå Qin-dynastiet (221–207 f.Kr.) til Qing-dynastiet (1644–1911 e.Kr.). I den perioden har Kina blitt styrt av 282 keisarar og 49 ulike dynasti. Han fann at dynastia i gjennomsnitt har styrt i 70 år. Kommunistpartiet har no styrt i 73 år. Mesteparten av dynastia har ikkje vorte avsette av ytre fiendar eller masseopprør, men av politiske elitar.

The Economist skriv at Mao, trass i interessa si for gamal historie, ikkje klarte å løyse problemet. Ein av Maos potensielle arvtakarar døydde i fengsel, ein annan døydde i eit flykrasj etter eit mislukka kuppforsøk, og den siste vart avsett etter berre to år ved makta. Deng Xiaoping fekk det mykje betre til, men kanskje han blir unntaket.