Norsk med to skrivemåtar
«Historia tyder på at mange i partia vil unngå at våre etterkommarar får velje mellom to likestilte skriftmål.»
Les også
Grunnlovsframlegget om norsk språk
Les også
Thomas Winje Øijord
Eit betre grunnlovsframlegg
Les også
Segl og signaturar i Grunnloven.
Foto: Stortinget
Grunnlovsframlegg om språk
Les også
Det originale grunnlovsdokumentet ligg til vanleg i stortingsarkivet. Her er det på besøk på Eidsvoll.
Foto: Berit Roald / NTB
Nynorsk, språk og skriftmål
Les også
I 1814 vedtok riksforsamlinga på Eidsvoll at dei som blir tilsette i embete i staten, skal «tale Landets Sprog». Det kravet gjeld framleis.
Foto: Stortinget
Snevert grunnlovsframlegg om språk
Les også
Grunnlovsframlegget om norsk språk
Les også
Thomas Winje Øijord
Eit betre grunnlovsframlegg
Les også
Segl og signaturar i Grunnloven.
Foto: Stortinget
Grunnlovsframlegg om språk
Les også
Det originale grunnlovsdokumentet ligg til vanleg i stortingsarkivet. Her er det på besøk på Eidsvoll.
Foto: Berit Roald / NTB
Nynorsk, språk og skriftmål
Les også
I 1814 vedtok riksforsamlinga på Eidsvoll at dei som blir tilsette i embete i staten, skal «tale Landets Sprog». Det kravet gjeld framleis.
Foto: Stortinget
Snevert grunnlovsframlegg om språk
Ønskjer du å delta i debatten? Då kan du sende innlegget ditt til ordskifte@dagogtid.no
Språk
Talemål er grunnlaget for språka og difor for språkinndelinga. Norsk språk, til dømes, har funnest i minst halvtanna tusen og truleg fleire tusen år, frå urnordisk via gammal- og mellomnorsk og til dagens talemål. Det vart brukt før skrift vart vanleg, og det blir brukt av barn som enno ikkje kan lese. Analfabetar og dyslektikarar er truleg like taleføre som andre.
Med skriftmål er det annleis. Dei har vore der i nokre hundre eller titals år og i det meste av denne tida vorte nytta mest av samfunnselitar. For dei fleste fell det lettast å velje det skriftmålet som dominerer. Slik avgjer staten langt på veg kva for skriftmål folk skal bruke. Framlegget frå åtte stortingsrepresentantar om å jamstille bokmål og nynorsk i Grunnlova kan gjere valet mellom våre to skriftmål meir reelt og demokratisk.
Dette bør me som helst held oss til nynorsk, slå ring rundt. Talet på nynorskbrukarar har gått jamt nedover, såleis frå 17 prosent av grunnskuleelevane tidleg på 1990-talet til vel 11 no. Tanken om at nynorsk snart er ei tapt sak, ligg nær for mange av oss. Ei grunnlovsendring som blir følgt opp, kan bidra til å endre haldningar.
Ottar Grepstad i Dag og Tid 5. juli og 9. august ser det annleis. For han er bokmål og nynorsk språka, men han finn ikkje formuleringar i forslag og grunngiving om at Noreg er tospråkleg. Difor bruker han ord som «innsnevrande» og «overflatisk». Med hans syn blir skrift det avgjerande. Korkje forskarar eller folk flest ser det slik. Med få unntak meiner me norske at me har eitt hovudspråk og skil oss frå tospråklege land som Finland, Belgia og Canada.
Så kan me spørje kva status folks talemål får om språk er det same som skriftmål. Ikkje verdt å nemne, sekunda vare, «sinkenes babbel», som ein riksmålsaktivist kalla det, eller? Bak synsmåtar av dette slaget ligg ikkje berre oppvurdering av skrift, men også ignorering av eller forakt for folks talemål.
Grepstad skriv at eit innlegg av Ingvar Engen i Dag og Tid 2. august viser at dei åtte legg «til grunn at bokmål og nynorsk også er standardtalemål». Men korkje i forslag eller grunngiving står dette. Det var heller ikkje det Engen hevda. Han skreiv at «det forslagsstillarane etter intensjonen synest ønskja uttrykkja, er at bokmål og nynorsk er likeverdige og likestilte språk som saman med andre variantar av norsk skal ha status som nasjonalt hovudspråk». Eg synest Engen tøyer teksten. Men også hans varsame og uttrykt tolkande formulering er langt unna Grepstads bastante.
Det at me kan velje eit veletablert og noko stivna skriftmål eller eit talemålsnært og fleksibelt, skil Noreg frå dei fleste land, gir generasjonane etter oss fridom og er interessant for omverda. For talemål endrar seg ustanseleg, medan skriftmål som engelsk og fransk har storkna i former frå tidlegare tider. Det må til skriftmålsrevolusjonar om dei skal bli fullgode verktøy.
I Noreg har dei fleste politiske parti eit uttrykt mål om individuell fridom. Men historia tyder på at mange i partia vil unngå at våre etterkommarar får velje mellom to likestilte skriftmål. Dei vil neppe seie det rett ut, men leite etter påskot for å stemme ned endringsforslaget. Det reduserer sjansane for vedtak når Grepstad, Noregs mest kjente nynorskforkjempar dei siste tiåra, bruker ord som «innsnevrande» og «overflatisk».
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Ønskjer du å delta i debatten? Då kan du sende innlegget ditt til ordskifte@dagogtid.no
Språk
Talemål er grunnlaget for språka og difor for språkinndelinga. Norsk språk, til dømes, har funnest i minst halvtanna tusen og truleg fleire tusen år, frå urnordisk via gammal- og mellomnorsk og til dagens talemål. Det vart brukt før skrift vart vanleg, og det blir brukt av barn som enno ikkje kan lese. Analfabetar og dyslektikarar er truleg like taleføre som andre.
Med skriftmål er det annleis. Dei har vore der i nokre hundre eller titals år og i det meste av denne tida vorte nytta mest av samfunnselitar. For dei fleste fell det lettast å velje det skriftmålet som dominerer. Slik avgjer staten langt på veg kva for skriftmål folk skal bruke. Framlegget frå åtte stortingsrepresentantar om å jamstille bokmål og nynorsk i Grunnlova kan gjere valet mellom våre to skriftmål meir reelt og demokratisk.
Dette bør me som helst held oss til nynorsk, slå ring rundt. Talet på nynorskbrukarar har gått jamt nedover, såleis frå 17 prosent av grunnskuleelevane tidleg på 1990-talet til vel 11 no. Tanken om at nynorsk snart er ei tapt sak, ligg nær for mange av oss. Ei grunnlovsendring som blir følgt opp, kan bidra til å endre haldningar.
Ottar Grepstad i Dag og Tid 5. juli og 9. august ser det annleis. For han er bokmål og nynorsk språka, men han finn ikkje formuleringar i forslag og grunngiving om at Noreg er tospråkleg. Difor bruker han ord som «innsnevrande» og «overflatisk». Med hans syn blir skrift det avgjerande. Korkje forskarar eller folk flest ser det slik. Med få unntak meiner me norske at me har eitt hovudspråk og skil oss frå tospråklege land som Finland, Belgia og Canada.
Så kan me spørje kva status folks talemål får om språk er det same som skriftmål. Ikkje verdt å nemne, sekunda vare, «sinkenes babbel», som ein riksmålsaktivist kalla det, eller? Bak synsmåtar av dette slaget ligg ikkje berre oppvurdering av skrift, men også ignorering av eller forakt for folks talemål.
Grepstad skriv at eit innlegg av Ingvar Engen i Dag og Tid 2. august viser at dei åtte legg «til grunn at bokmål og nynorsk også er standardtalemål». Men korkje i forslag eller grunngiving står dette. Det var heller ikkje det Engen hevda. Han skreiv at «det forslagsstillarane etter intensjonen synest ønskja uttrykkja, er at bokmål og nynorsk er likeverdige og likestilte språk som saman med andre variantar av norsk skal ha status som nasjonalt hovudspråk». Eg synest Engen tøyer teksten. Men også hans varsame og uttrykt tolkande formulering er langt unna Grepstads bastante.
Det at me kan velje eit veletablert og noko stivna skriftmål eller eit talemålsnært og fleksibelt, skil Noreg frå dei fleste land, gir generasjonane etter oss fridom og er interessant for omverda. For talemål endrar seg ustanseleg, medan skriftmål som engelsk og fransk har storkna i former frå tidlegare tider. Det må til skriftmålsrevolusjonar om dei skal bli fullgode verktøy.
I Noreg har dei fleste politiske parti eit uttrykt mål om individuell fridom. Men historia tyder på at mange i partia vil unngå at våre etterkommarar får velje mellom to likestilte skriftmål. Dei vil neppe seie det rett ut, men leite etter påskot for å stemme ned endringsforslaget. Det reduserer sjansane for vedtak når Grepstad, Noregs mest kjente nynorskforkjempar dei siste tiåra, bruker ord som «innsnevrande» og «overflatisk».
Les også
Grunnlovsframlegget om norsk språk
Les også
Thomas Winje Øijord
Eit betre grunnlovsframlegg
Les også
Segl og signaturar i Grunnloven.
Foto: Stortinget
Grunnlovsframlegg om språk
Les også
Det originale grunnlovsdokumentet ligg til vanleg i stortingsarkivet. Her er det på besøk på Eidsvoll.
Foto: Berit Roald / NTB
Nynorsk, språk og skriftmål
Les også
I 1814 vedtok riksforsamlinga på Eidsvoll at dei som blir tilsette i embete i staten, skal «tale Landets Sprog». Det kravet gjeld framleis.
Foto: Stortinget
Snevert grunnlovsframlegg om språk
Fleire artiklar
Una og Diddi er to storforelska studentar som må halde forholdet skjult, fordi Diddi alt har ein kjærast.
Foto: Arthaus
Gjennombrotet
Elín Hall herjar i dette vakre, velskrivne dramaet av Rúnar Rúnarsson.
Greil Marcus er musikkskribent og kulturanalytikar.
Foto: Thierry Arditti / Courtesy of Yale University Press
Kvifor Marcus skriv
Den nye boka til Greil Marcus er ein kamuflert sjølvbiografi.
Foto: Gorm Kallestad / NTB
Erling Kittelsen er blant dei mest mangsidige av norske poetar, skriv Jan Erik Vold.
Rondanecupen på Otta er ei bridgetevling stinn av tradisjon.
Foto: Otta bridgeklubb
«Det finst bridgespelarar i kvar ein avkrok.»
Jill Stein på eit valkampmøte i Dearborn i Michigan 6. oktober. I vippestaten Michigan fryktar demokratane at Stein skal ta mange røyster frå Harris.
Foto: Rebecca Cook / Reuters / NTB
Stein kan velte lasset
Jill Stein, kandidaten til Dei grøne, er valjokeren demokratane gjerne skulle vore forutan.