Den Nationale Scene, Lille Scene

Samuel Beckett:

Glade dager

Omsett av Øyvind Berg
Regi: Ida Høy
Scenografi og kostyme: Simen Mustvedt
Lys- og videodesign: Arne Kambestad
Lyddesign: Odin Staveland

Er Glade dager ein komedie, ein tragedie eller kva? Den Nationale Scene har heilgardert ved å kalle stykket tragikomedie, og regissør Ida Høy og dei to skodespelarane har teke godt vare på det som ligg av humor i teksten til Beckett.

Gjennom ei munter, litt plump kvinne, Winnie (Marianne Nielsen), som langsamt søkk ned i bakken, illustrerer stykket menneskets vilkår. I første akt er ho låst opp til midja, men med frie armar. I andre akt er berre hovudet fritt. I Becketts manus kan ikkje hovudet bevegast, det er det berre augo og munnen som kan. Men det har nærast blitt ein tradisjon for at også hovudet lèt seg bevege, som her. Mannen, Willie (Gerald Pettersen), er fri, men så oppteken av avisa si at han knapt registrerer kva som skjer med Winnie.

Oppløysing

Stykket, som hadde urpremiere i New York i 1961, er strippa heilt ned til eksistensminimum. Vi er vitne til ein kropp som gradvis blir borte, eit sinn og eit språk som likeins forsvinn, ein eksistens i oppløysing.  

Beckett var oppteken av å utforske korleis ein person som blei gjord urørleg, kunne uttrykke seg når han eller ho berre hadde munnen og orda å hjelpe seg med. Utover i forfattarskapen hans rettar merksemda seg meir og meir mot røysta, samstundes som tilliten til språket synest bli stadig mindre. Som Winnie seier: «Sjølv orda blir borte av og til.»

Det er ein slåande kontrast mellom Winnies gode humør og optimisme og den tilsynelatande vonlause situasjonen ho bokstaveleg tala står i, og i dette ligg stykkets ironi. Samstundes er det lett å sjå noko tragisk i reaksjonen hennar i møte med døden; innser ho ikkje kva som ventar? Eller er det tvert om slik at ho uttrykker menneskeleg mot og storleik og slik gir stykket eit drag av katarsis eller sjeleleg reinsing?

Her gir ikkje denne framsyninga noko klart svar; det er heller ikkje så lett. For Becketts manus, som inneheld nesten meir scenetilvisingar og pausar enn replikkar og dialog, vekslar heile tida mellom ulike stemningsleie, og det er her Marianne Nielsen leverer så framifrå spel.

Krevjande rolle

Stykket er langt på veg ein monolog, ei einetale retta mot ein person som knapt høyrer og sjeldan svarar. Sjølv om Winnie er graven ned til halsen, er ho likevel lykkeleg fordi Willie er med henne. Rett nok er han taus, men han er der. Og kjærleiken mellom dei to finst. Teksten er rik på litterære allusjonar, især til fleire Shakespeare-drama og Miltons Paradise Lost, sitat som peiker mot kjærleik og død, dei heilt sentrale temaa i stykket.

Winnie er ei svært krevjande rolle; det er mykje tekst og ofte liten samanheng i det denne kvinna seier. Tankane kjem nærast ut av munnen hennar etter innfallsmetoden. I tillegg er det heile tida desse skiftingane i sinnsstemning, ikkje frå ein ytterkant til den andre, men med fine nyanseringar som gjer overgangane så uttrykksfulle. Nielsen speler på eit stort uttrykksregister og lèt oss gjennom mimikk og stemmebruk følgje desse skiftingane så å seie trinn for trinn. Ein stor prestasjon.

Willie har fått ei oppgåve forfattaren ikkje har gitt han; med komiske rørsler og song å dra opp og ned sceneteppet, elles bidreg Gerald Pettersen til å gi denne distanserte skikkelsen det vesle som skal til for at Winnie får blomstre.

Jan H. Landro

Jan H. Landro er forfattar, journalist og fast teatermeldar i Dag og Tid.