CD

Georg Philipp Telemann:

Donner-Ode

Solomon’s Knot; Les Passions de l’Âme; fiolin og leiing: Meret Lüthi. CPO 2024

Om føremiddagen alle­helgensdag 1755 råka ein av dei største naturkatastrofane som verdsdelen vår har sett, Lisboa. Eit kring fem minuttar langt jordskjelv med styrke 8,7 på Richters skala øydela den portugisiske hovudstaden mest fullstendig. I fyrste omgang førte det til bygningskollapsar og brannar. Folk flykta ned til hamna, der dei såg korleis havet trekte seg attende og den tørrlagde hamnebotnen gjorde gamle skipsvrak synberre.

40 minuttar seinare slo så ei veldig bølgje inn over byen. Bølgja sløkte rett nok brorparten av brannane, men reiv med seg den bygningsmassen som framleis stod. Nærare hundre tusen menneske døydde i dette skjelvet, som også var merkbart i Noreg. Bølgjene blei registrerte så langt unna som på Barbados i Karibia, noko som gjer det til den einaste kjende tsunamien som valda skadar på begge sider av Atlanteren.

85 prosent av Lisboa blei fullstendig rasert – dei kongelege palassa og biblioteka, det nyreiste operahuset og mest alle kyrkjene. Igreja do Carmo står framleis som kyrkjeruin i gamlebyen (sjå biletet under). Horestrøket i hovudstaden, Alfama, kom derimot rimeleg uskadd frå det heile.

Katastrofeode

Katastrofen skaka åndslivet i Europa – spesielt filosofien og teologien – heilt opp til Danmark-Noreg. Det vondes problem, altså spørsmålet om korleis ein god Gud kan tillata all verdas vondskap, blei brennaktuelt.

Teologen og salmediktaren Johann Andreas Cramer (1723–1788), som var hoffpredikant og professor i kong Fredrik Vs København, omforma Bibelens 8. og 29. salme til ein kunstferdig ode. Dette høgstemte diktet, som tematiserer Guds allmakt og evne til å herja med naturen og menneska, blei så året etter skjelvet tonesett av Georg Philipp Telemann (1681–1767) i Hamburg.

Paukesolo

Det gode vokalensemblet Solomon’s Knot og barokkorkesteret Les Passions de l’Âme kjem no med ei ny innspeling av Telemanns Donner-Ode (Toreoden), som alt i samtida blei ein publikumsfavoritt. Verket er luksuriøst instrumentert, med tre trompetar og høvesvis to horn, tverrfløyter og oboar, i tillegg til strykarane, noko som mogleggjer dramatiske tonemåleri.

Telemann uttrykkjer tsunamien med bølgjande strykartiradar i den fengjande tenorarien «Die Stimme Gottes erschüttert die Meere» (Guds røyst skakar havet). Men høgdepunktet på plata er framstillinga av sjølve skjelvet, i bassduetten «Er donnert, daß er verherrlichet werde» (Han tornar, for at han skal herleggjerast). Dei to bassbarytonane Johannes Wollrab og Olli Rasanen syng her lange trillar om kapp med den kvervlande paukesoloen – ei eineståande fantasifull instrumentering, som berre Telemann kunne funne på.

Sjur Haga Bringeland

Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikk­meldar i Dag og Tid.

Kyrkjeruin etter jordskjelvet.

Foto: Randolph Croft