Roman

Øivind Hånes:

Det tomme toget

Gyldendal

«Og det man kan gjøre når som helst er det sjelden man gjør.» Så står det å lesa i den fine nye romanen til Øivind Hånes, Det tomme toget, der me møter ein seks år gamal gut i 1966, på togreise med far sin frå Oslo til Røros ei laurdagsnatt i juli, der dei to heile tida er åleine på toget. Togreisa er slikt ein jo kan gjera når som helst, og det er just slike ting denne boka handlar om, stort sett, for sjølv om rammeforteljinga finn stad natt til sundag, er det helst kvardagane som stig fram i teksten.

Ein forstår fort at guten og forfattaren er same person, og at denne togrøynsla har i seg personlege minne. Far hans, Helge Hånes, kom frå Skogheim ved Røros, ein plass som rommar mange kjære minne for forfattaren. Me får ta del i dei, og forstår at dei var noko særs, sjølv der dei eigentleg er heilt kvardagslege, for Øivind Hånes har ei frapperande evne til formidling, han skriv effektivt, men samstundes mjukt og varmt, og han har funne ein framifrå metode til å få fram det vesentlege i just denne boka.

Haldeplassar

Her er det eit kort kapittel om kvar einaste haldeplass opp mot Røros, somme stader med stutte karakteristikkar, som at Lillestrøm er «et av disse stedene uten egenskaper», og andre stader med historisk oversyn og gode anekdotar. Desse kapitla alternerer med andre som handlar om forfattaren og slekta hans dei tre siste generasjonane. Og det er ei flott slekt han har å visa fram, ein familie av lesande folk. Noko av tekstmassen i boka er sitat frå dagboka til onkel Oddmund, eldste bror til Helge og odelsgut til Skogheim, ein tankefull kar som midt på 1940-talet mellom anna skriv om det som hender mot slutten av krigen, side om side med den vanskelege balansegangen det er å driva gard i det ekstreme klimaet ein har i Røros-traktene.

Vekslingane mellom tekstbolkane er naturlege og gode, og Hånes får sagt mykje med få ord. Språkmaskina arbeider utan støy og produserer informasjon på underhaldande og lærerikt vis. Dei mange gløtta av livet på 60- og 70-talet er fine tidskapslar der koloritten er organisk og levande, og lesaren får ta del i måtar å sjå livet på som ein i våre dagar berre kan skimta i TV-programmet Der ingen skulle tru at nokon kunne bu. Om ein då ikkje har opplevd noko liknande sjølv og/eller er på alder med forfattaren.

Noko sårt

Ferda gjennom sommarnatta opp mot det lova landet, der det er meir kvitkrull enn Kvitekrist, går gjennom stadig meir aude landskap, og det at toget er absolutt folketomt bortsett frå dei to som reiser i lag, far og son, er noko merkverdig som dei to ender og då undrar seg på, og det gjer sanneleg lesaren òg. Eg skal ikkje prøva å tolka fenomenet, men ser det som ei god praktisk løysing, for her er det ingen som forstyrrar. Sjølv ikkje når toget stig opp i lufta og dalar ned i Jutulhogget. Noko slikt hadde nok ikkje andre reisande akseptert.

Med alderen grip ein seg stundom i å tykkja synd i fortida. Ho er veik og sårbar, litt naiv og komisk, og derfor dobbelt trist. Og det er noko sårt også i denne romanen, ikkje berre av di huset på Skogheim får ein syrgjeleg lagnad, men også sidan romanen tidt peikar på liv som har vore. Som Hånes skriv om barnebøkene grandonkelen hans skreiv: «De er jordnære fortellinger fra ei tid hvor stabburene var verdens viktigste bygninger og hesten overgikk presten i nytteverdi.»

Odd W. Surén

Odd W. Surén er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.