14. januar 1971
Vilde det ikkje vera forvitneleg å røkja etter korleis Ibsen såg på arbeidsfolk? Såg han i det heile slike folk? Bønder, fiskarar, handverkarar? Er det i det heile folk i hans augo? Snautt. Det er sjeldan ein møter dei òg.
Spelstykki, er høgare embetsfolk, amtmann, fut, sorenskrivar, general, statsråd, kammerherre, skipsreidar, fabrikkeigar, direktør, grosserarar, godseigarar, brukseigarar, dertil redaktørar, overlærar, adjunkt, rektor, prest. Stutt sagt, alle høyrer til den dana yverklasse. Tenestegjentor møter ein. Elles er arbeidsfolk heilt anonyme og statistfigurar.
Folk Ibsen har bruk for er folk som kan diskutera idéar, den sams europeiske åndsarv, difor må dei vera upplyste, orienterte. For Ibsen er idediktar fyrst og fremst. Difor må hovudpersonane vera upplyste, ha tileigna seg den europeiske åndsarv. Og ikkje berre ha bakgrunnskunnskap, men òg vera orienterte i dei brennande spursmåli som tidi var uppteki av, – helst slike som såg inn i framtidi, – som Løvborg.
Ibsen har kjent sin Hegel. Idéane styrer verdi. Der er svingpunktet. At han som klok sporutslettar seinare sa han hadde liti tru på filosofien, han hadde alle dagar stole centrale tankar og laga skodespel av dei.
For Ibsen stal, stal og bygde på reiret som ein annan ramn alle sine dagar. Ibsen var ingen original tenkjar. Gamle Schopenhauer vilde ha smilt godt, Kierkegaard sameleis. Ibsen er eit «gjøkur». Eit gaukur som viser tidi frå 1850 – til 1900 med fantastisk presisjon. Det var ein djevelsk kunnig og utspekulert og reknande urmakar som laga det.
Det både viser tid og sekund, han både veg og mæler. Av og til slær han nebbet upp og lær, klukkar og lær, ein mekanisk lått, som fortel det er gull og dyre steinar i det, han har sitt for seg sjølv å gleda seg yver – den gauken.
Det store ved Ibsen er respekten for kvinna. Han må sjølv ha vore ein lukkeleg mann. Utan kunde han ikkje skapt alle desse herlege kvinnone! So eldhuga, so djupe, so trugne! So i grunnen kan ikkje Rubek vera Ibsen sjølv?
Ibsen gjekk til kamp mot eit samfunn stivna i konvensjon. Og skapte eit menneskeideal, det aristokratisk radikale mennesket (med den ideale fordring i bunnen). Det vart ein ny konvensjon. Ein ny mekanikk. Som dei siste 30–40 åri har sprengt i stykke. I grunnen er Ibsen si verd historisk i dag. Men kor forvitneleg! Og so einfeld at ein kan finna fram i henne. Det er ein styrke.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Vilde det ikkje vera forvitneleg å røkja etter korleis Ibsen såg på arbeidsfolk? Såg han i det heile slike folk? Bønder, fiskarar, handverkarar? Er det i det heile folk i hans augo? Snautt. Det er sjeldan ein møter dei òg.
Spelstykki, er høgare embetsfolk, amtmann, fut, sorenskrivar, general, statsråd, kammerherre, skipsreidar, fabrikkeigar, direktør, grosserarar, godseigarar, brukseigarar, dertil redaktørar, overlærar, adjunkt, rektor, prest. Stutt sagt, alle høyrer til den dana yverklasse. Tenestegjentor møter ein. Elles er arbeidsfolk heilt anonyme og statistfigurar.
Folk Ibsen har bruk for er folk som kan diskutera idéar, den sams europeiske åndsarv, difor må dei vera upplyste, orienterte. For Ibsen er idediktar fyrst og fremst. Difor må hovudpersonane vera upplyste, ha tileigna seg den europeiske åndsarv. Og ikkje berre ha bakgrunnskunnskap, men òg vera orienterte i dei brennande spursmåli som tidi var uppteki av, – helst slike som såg inn i framtidi, – som Løvborg.
Ibsen har kjent sin Hegel. Idéane styrer verdi. Der er svingpunktet. At han som klok sporutslettar seinare sa han hadde liti tru på filosofien, han hadde alle dagar stole centrale tankar og laga skodespel av dei.
For Ibsen stal, stal og bygde på reiret som ein annan ramn alle sine dagar. Ibsen var ingen original tenkjar. Gamle Schopenhauer vilde ha smilt godt, Kierkegaard sameleis. Ibsen er eit «gjøkur». Eit gaukur som viser tidi frå 1850 – til 1900 med fantastisk presisjon. Det var ein djevelsk kunnig og utspekulert og reknande urmakar som laga det.
Det både viser tid og sekund, han både veg og mæler. Av og til slær han nebbet upp og lær, klukkar og lær, ein mekanisk lått, som fortel det er gull og dyre steinar i det, han har sitt for seg sjølv å gleda seg yver – den gauken.
Det store ved Ibsen er respekten for kvinna. Han må sjølv ha vore ein lukkeleg mann. Utan kunde han ikkje skapt alle desse herlege kvinnone! So eldhuga, so djupe, so trugne! So i grunnen kan ikkje Rubek vera Ibsen sjølv?
Ibsen gjekk til kamp mot eit samfunn stivna i konvensjon. Og skapte eit menneskeideal, det aristokratisk radikale mennesket (med den ideale fordring i bunnen). Det vart ein ny konvensjon. Ein ny mekanikk. Som dei siste 30–40 åri har sprengt i stykke. I grunnen er Ibsen si verd historisk i dag. Men kor forvitneleg! Og so einfeld at ein kan finna fram i henne. Det er ein styrke.
Fleire artiklar
Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.
Foto: Mandel Ngan / AFP / NTB
Nato-toppen som sa det han tenkte
Stian Jenssen fekk kritikk då han som stabssjef i Nato skisserte ei fredsløysing der Ukraina gjev opp territorium i byte mot Nato-medlemskap. – På eit tidspunkt må ein ta innover seg situasjonen på bakken, seier han.
President Joe Biden og visepresident Kamala Harris i august 2023. Den økonomiske politikken deira bidrog til å få ned arbeidsløysa, men inflasjonen som tok av i 2022, gjorde større inntrykk.
Foto: Evan Vucci / AP / NTB
Harris blir heimsøkt av inflasjonen
Kanskje vart presidentvalet i USA 2024 avgjort ved bensinpumpene og i matbutikkane.
Noreg er på tredjeplass i kokainbruk i Europa.
Foto: Beate Oma Dahle / NTB
– Meiningslaust å straffe sjuke
Ronny Rene Raveen, tidlegare politimann og rusmisbrukar, vil ha avkriminalisering av rusmisbrukarar og unge opp til 25 år.
«Moren» utanfor Munchmuseet.
Foto: Heiko Junge / NTB
«Kva slags motiv hadde Emin for å støype ein salbar skulptur i bronse i tre utgåver under konkurransen?»
Hans Rotmo var ein flåkjefta rabulist og provokatør, skriv Audun Skjervøy.
Hans Rotmo (1948–2024)
«Det er eit før og eit etter Vømmøl Spellmannslag.»