På usbekisk vis
Gullgutane vart hylla av statsministeren og andre frammøtte då dei landa kl. 03.00 lokal tid i hovudstaden Tasjkent på veg heim frå sjakk-OL. Presidenten i Usbekistan gav dei ein halv million kroner kvar pluss ein ny bil. Ei gjennomsnittleg årsløn i landet er 13.000 kroner.
Foto:
Den sovjetiske arkeologen Jurij Burjakov gjorde ei sensasjonell oppdaging i 1977. Han fann sju sjakkliknande brikker i elfenbein utanfor Samarkand, silkevegen gjennom Usbekistan. Brikkene er dei eldste i verda av sitt slag, daterte til år 762 før Kristus.
På denne tida, ikkje før Kristus, men i 1977, dukka det fyrste store usbekiske sjakktalentet opp i ein landsby utanfor Tasjkent. Sjakk på høgt nivå kom til Sentral-Asia med den sovjetiske intelligentsiaen. Georgij Agzamov (1954–1986) voks opp med mor og far som lækjarar, eit vyrdt, men ikkje eit høgt lønt yrke i Sovjetunionen. Guten hadde ikkje tilgang på mykje sjakkteori, men utvikla på eiga hand ei allsidig sjakkforståing. Han var god til å kjempa og slita ut motstandaren, slik Magnus Carlsen er i dag.
Då Agzamov døydde 31 år gamal i 1986, i ei meiningslaus turistulukke etter ei sjakkturnering på Krym-halvøya, var han på topp 20-lista i verda. Så kom oppløysinga av unionen i 1991. Eg var sjølv med på det norske laget i sjakk-OL i Manila i 1992, der «gamle Sovjet» stilte med 15 lag. Nye Russland vann, sjølvsagt, men den store sensasjonen var «ukjende» Usbekistan, som tok sølvet. Vi andre klødde oss i hovudet: «Hadde dei fleire spelarar enn Agzamov?»
Landet med 34 millionar innbyggjarar er unikt i Asia av di det er det einaste landet utan havtilgang og utan naboland med havtilgang. Også politisk er det eit lukka land.
Så kom ein ny sensasjon i 2004: Usbekaren Rustam Kasimdzjanov (f. 1979) vart Fide-verdsmeister. (Kasparov og Kramnik var utanfor Fide på den tida.) Kasimdzjanov, ein av dei fremste teoretikarane i verda, vart etter kvart profilert som trenar for Anand, Karjakin og Caruana.
Men Usbekistan sluttar aldri å overraska. Nodirbek Abdusattorov (17) slo Carlsen og vart snøggsjakkverdsmeister i romjula 2021. Han vert òg samanlikna med Carlsen og Agzamov: den same universelle spelestilen og kampviljen. Men Abdusattorov er ikkje åleine. Saman med Jakubbojev (20), Sindarov (16), Vakhidov (27) og Vokhidov (20) vann dei OL-gull i Chennai i august. Ei slik bragd skulle ikkje vera mogleg for fem usbekarar med ein snittalder på 20 år.
Atle Grønn
Atle Grønn er internasjonal meister i sjakk.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Den sovjetiske arkeologen Jurij Burjakov gjorde ei sensasjonell oppdaging i 1977. Han fann sju sjakkliknande brikker i elfenbein utanfor Samarkand, silkevegen gjennom Usbekistan. Brikkene er dei eldste i verda av sitt slag, daterte til år 762 før Kristus.
På denne tida, ikkje før Kristus, men i 1977, dukka det fyrste store usbekiske sjakktalentet opp i ein landsby utanfor Tasjkent. Sjakk på høgt nivå kom til Sentral-Asia med den sovjetiske intelligentsiaen. Georgij Agzamov (1954–1986) voks opp med mor og far som lækjarar, eit vyrdt, men ikkje eit høgt lønt yrke i Sovjetunionen. Guten hadde ikkje tilgang på mykje sjakkteori, men utvikla på eiga hand ei allsidig sjakkforståing. Han var god til å kjempa og slita ut motstandaren, slik Magnus Carlsen er i dag.
Då Agzamov døydde 31 år gamal i 1986, i ei meiningslaus turistulukke etter ei sjakkturnering på Krym-halvøya, var han på topp 20-lista i verda. Så kom oppløysinga av unionen i 1991. Eg var sjølv med på det norske laget i sjakk-OL i Manila i 1992, der «gamle Sovjet» stilte med 15 lag. Nye Russland vann, sjølvsagt, men den store sensasjonen var «ukjende» Usbekistan, som tok sølvet. Vi andre klødde oss i hovudet: «Hadde dei fleire spelarar enn Agzamov?»
Landet med 34 millionar innbyggjarar er unikt i Asia av di det er det einaste landet utan havtilgang og utan naboland med havtilgang. Også politisk er det eit lukka land.
Så kom ein ny sensasjon i 2004: Usbekaren Rustam Kasimdzjanov (f. 1979) vart Fide-verdsmeister. (Kasparov og Kramnik var utanfor Fide på den tida.) Kasimdzjanov, ein av dei fremste teoretikarane i verda, vart etter kvart profilert som trenar for Anand, Karjakin og Caruana.
Men Usbekistan sluttar aldri å overraska. Nodirbek Abdusattorov (17) slo Carlsen og vart snøggsjakkverdsmeister i romjula 2021. Han vert òg samanlikna med Carlsen og Agzamov: den same universelle spelestilen og kampviljen. Men Abdusattorov er ikkje åleine. Saman med Jakubbojev (20), Sindarov (16), Vakhidov (27) og Vokhidov (20) vann dei OL-gull i Chennai i august. Ei slik bragd skulle ikkje vera mogleg for fem usbekarar med ein snittalder på 20 år.
Atle Grønn
Atle Grønn er internasjonal meister i sjakk.
Fleire artiklar
Judith Butler er filosof og ein frontfigur innanfor kjønnsteori.
Foto: Thomas Lohnes / NTB
Paven midt imot
Alle lèt til å misforstå kvarandre i kjønnsdebatten. Judith Butler blir både dyrka og demonisert av folk som ikkje har lese eit ord av bøkene hen skriv.
Bondelagsleiar Bjørn Gimming talar til demonstrantane utanfor Stortinget torsdag morgon. Bønder frå heile landet protesterer mot måten bondeinntekta blir rekna ut på.
Foto: Heiko Junge / NTB
Jordskjelvet
Senterpartiet ville løfte bøndene, men har skaka sitt eige grunnfjell.
Abortutvalet saman med helseminister Ingvild Kjerkol under overrekkinga av rapporten. Utvalet føreslår å flytte grensa for sjølvbestemt abort til veke 18.
Foto: Heiko Junge / NTB
Moralske kvalar
Å leggje restriksjonar på abort, er ein måte å anerkjenne menneskeverdet på, seier Morten Magelssen i abortutvalet. Han tok dissens.
Villreinbestanden i Noreg i dag er på rundt 25.000 dyr vinterstid. Sidan 2021 har villreinen vore klassifisert som nær truga på den norske raudlista.
Foto: Paul Kleiven / NTB
Villrein i eit villnis
Stortingsmeldinga om villrein er ikkje til å verte særleg klok av.
Edvard Munch: «Dagen derpå» (1894).
Nasjonalmuseet
Bakrus
Verst er plagene utpå morgonkvisten når promillen ligg kring null.
Papiravisa