«Blokk har vore nytta om stabben folk vart halshogne på.»
Teikning: May LInn Clement
Strengt teke skulle denne spalta ha vore skriven med blokkbokstavar. Bladstyraren hadde nok blokkert eit slikt framlegg, so då får skrivaren freista å blokka ut dei ville påhitta sine. Ei eller anna form for blokkdanning vert det her same kva.
Me kom ikkje snøgt ut frå startblokka i dag, men alle skjønar at emnet er blokk. Opphavet er omstridt. Mange ordbøker nemner at blokk kan henga i hop med bjelke og bolk. Det me kan seia for visst, er at blokade og blokkera kjem av blokk. Ordet Blokksberg, derimot, er ei folkeleg omlaging av fjellnamnet Brocken og har ikkje noko med blokk å gjera.
Hovudtydinga til blokk er ‘stort (og firkanta) stykke av sterkt eller hardt emne’. Me har betongblokker, isblokker og lecablokker, til dømes. Suppeblokker er mindre og veikare, men blokker er dei like fullt. Kraftblokk kunne ha vore einstydande med kraftplugg. I staden er det eitt av mange blokk-ord som har med heisemekanismar å gjera. Det tyder ‘vinsj til å hala inn not med’.
Kva med blokkfløyta? I Norsk etymologisk ordbok (2013) og Ordbog over det danske Sprog (1920, ordnet.dk) står det at blokkfløyte har grunntydinga ‘fløyte laga av eitt stykke’. Andre kjelder, som Svenska Akademiens ordbok (1915, svenska.se), opplyser at fløyta har namnet sitt etter pluggen i munnstykket. Legg eg hovudet på blokka om eg seier at eg har mest tru på det siste?
Blokk har vore nytta om stabben folk vart halshogne på. Når me i dag legg hovudet på blokka, set me oss i ei farleg stode og gjer det lett for andre å kritisera oss. Før hadde dei òg fangeblokk: ein trekubbe med hòl der dei sette fast føtene til fangen. Betre enn å ha føtene i blokka er det å ha blokker i skorne. Slike blokker er former som blokkar ut (vidar ut) skor, hattar og liknande.
Mellom dei mest kjende blokkene er skrive- og teikneblokkene. Men det eg har på blokka no, er blokk i tydinga ‘stort (firkanta) hus med mange høgder’ (t.d. bustadblokk, høgblokk). Den tydinga kjem frå engelsk block (som òg tyder ‘kvartal’). Frå fransk (bloc) kjem tydinga ‘samband mellom grupper, parti eller statar’ («den borgarlege blokka»).
Det er keitt når noko blokkerer vegen, inngangen eller blodårane, men moro å vera den som blokkar eit skot frå ein motspelar eller blokkerer plageånder på sosiale medium.
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Strengt teke skulle denne spalta ha vore skriven med blokkbokstavar. Bladstyraren hadde nok blokkert eit slikt framlegg, so då får skrivaren freista å blokka ut dei ville påhitta sine. Ei eller anna form for blokkdanning vert det her same kva.
Me kom ikkje snøgt ut frå startblokka i dag, men alle skjønar at emnet er blokk. Opphavet er omstridt. Mange ordbøker nemner at blokk kan henga i hop med bjelke og bolk. Det me kan seia for visst, er at blokade og blokkera kjem av blokk. Ordet Blokksberg, derimot, er ei folkeleg omlaging av fjellnamnet Brocken og har ikkje noko med blokk å gjera.
Hovudtydinga til blokk er ‘stort (og firkanta) stykke av sterkt eller hardt emne’. Me har betongblokker, isblokker og lecablokker, til dømes. Suppeblokker er mindre og veikare, men blokker er dei like fullt. Kraftblokk kunne ha vore einstydande med kraftplugg. I staden er det eitt av mange blokk-ord som har med heisemekanismar å gjera. Det tyder ‘vinsj til å hala inn not med’.
Kva med blokkfløyta? I Norsk etymologisk ordbok (2013) og Ordbog over det danske Sprog (1920, ordnet.dk) står det at blokkfløyte har grunntydinga ‘fløyte laga av eitt stykke’. Andre kjelder, som Svenska Akademiens ordbok (1915, svenska.se), opplyser at fløyta har namnet sitt etter pluggen i munnstykket. Legg eg hovudet på blokka om eg seier at eg har mest tru på det siste?
Blokk har vore nytta om stabben folk vart halshogne på. Når me i dag legg hovudet på blokka, set me oss i ei farleg stode og gjer det lett for andre å kritisera oss. Før hadde dei òg fangeblokk: ein trekubbe med hòl der dei sette fast føtene til fangen. Betre enn å ha føtene i blokka er det å ha blokker i skorne. Slike blokker er former som blokkar ut (vidar ut) skor, hattar og liknande.
Mellom dei mest kjende blokkene er skrive- og teikneblokkene. Men det eg har på blokka no, er blokk i tydinga ‘stort (firkanta) hus med mange høgder’ (t.d. bustadblokk, høgblokk). Den tydinga kjem frå engelsk block (som òg tyder ‘kvartal’). Frå fransk (bloc) kjem tydinga ‘samband mellom grupper, parti eller statar’ («den borgarlege blokka»).
Det er keitt når noko blokkerer vegen, inngangen eller blodårane, men moro å vera den som blokkar eit skot frå ein motspelar eller blokkerer plageånder på sosiale medium.
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Fleire artiklar
Foto: Gorm Kallestad / NTB
Erling Kittelsen er blant dei mest mangsidige av norske poetar, skriv Jan Erik Vold.
Rondanecupen på Otta er ei bridgetevling stinn av tradisjon.
Foto: Otta bridgeklubb
«Det finst bridgespelarar i kvar ein avkrok.»
Jill Stein på eit valkampmøte i Dearborn i Michigan 6. oktober. I vippestaten Michigan fryktar demokratane at Stein skal ta mange røyster frå Harris.
Foto: Rebecca Cook / Reuters / NTB
Stein kan velte lasset
Jill Stein, kandidaten til Dei grøne, er valjokeren demokratane gjerne skulle vore forutan.
Sunniva M. Roligheten debuterte som romanforfattar i 2022. Boka som kjem ut no, har ho skrive saman med Daniel A. Wilondja.
Foto: Anna-Julia Granberg / Blunderbuss
Orda mellom oss
Sunniva M. Roligheten, Daniel A. Wilondja og Google Translate har saman skrive ein fascinerande tekstkollasj.
Teikning: May LInn Clement