JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Ord om språkKunnskap

«Blokk har vore nytta om stabben folk vart halshogne på.»

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen

Teikning: May LInn Clement

Teikning: May LInn Clement

2402
20241101
2402
20241101

Strengt teke skulle denne spalta ha vore skriven med blokkbokstavar. Bladstyraren hadde nok blokkert eit slikt framlegg, so då får skrivaren freista å blokka ut dei ville påhitta sine. Ei eller anna form for blokkdanning vert det her same kva.

Me kom ikkje snøgt ut frå startblokka i dag, men alle skjønar at emnet er blokk. Opphavet er omstridt. Mange ordbøker nemner at blokk kan henga i hop med bjelke og bolk. Det me kan seia for visst, er at blokade og blokkera kjem av blokk. Ordet Blokksberg, derimot, er ei folkeleg omlaging av fjellnamnet Brocken og har ikkje noko med blokk å gjera.

Hovudtydinga til blokk er ‘stort (og firkanta) stykke av sterkt eller hardt emne’. Me har betongblokker, isblokker og lecablokker, til dømes. Suppeblokker er mindre og veikare, men blokker er dei like fullt. Kraftblokk kunne ha vore einstydande med kraftplugg. I staden er det eitt av mange blokk-ord som har med heisemekanismar å gjera. Det tyder ‘vinsj til å hala inn not med’.

Kva med blokkfløyta? I Norsk etymologisk ordbok (2013) og Ordbog over det danske Sprog (1920, ordnet.dk) står det at blokkfløyte har grunntydinga ‘fløyte laga av eitt stykke’. Andre kjelder, som Svenska Akademiens ordbok (1915, svenska.se), opplyser at fløyta har namnet sitt etter pluggen i munnstykket. Legg eg hovudet på blokka om eg seier at eg har mest tru på det siste?

Blokk har vore nytta om stabben folk vart halshogne på. Når me i dag legg hovudet på blokka, set me oss i ei farleg stode og gjer det lett for andre å kritisera oss. Før hadde dei òg fangeblokk: ein trekubbe med hòl der dei sette fast føtene til fangen. Betre enn å ha føtene i blokka er det å ha blokker i skorne. Slike blokker er former som blokkar ut (vidar ut) skor, hattar og liknande.

Mellom dei mest kjende blokkene er skrive- og teikneblokkene. Men det eg har på blokka no, er blokk i tydinga ‘stort (firkanta) hus med mange høgder’ (t.d. bustadblokk, høgblokk). Den tydinga kjem frå engelsk block (som òg tyder ‘kvartal’). Frå fransk (bloc) kjem tydinga ‘samband mellom grupper, parti eller statar’ («den borgarlege blokka»).

Det er keitt når noko blokkerer vegen, inngangen eller blodårane, men moro å vera den som blokkar eit skot frå ein motspelar eller blokkerer plageånder på sosiale medium.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Strengt teke skulle denne spalta ha vore skriven med blokkbokstavar. Bladstyraren hadde nok blokkert eit slikt framlegg, so då får skrivaren freista å blokka ut dei ville påhitta sine. Ei eller anna form for blokkdanning vert det her same kva.

Me kom ikkje snøgt ut frå startblokka i dag, men alle skjønar at emnet er blokk. Opphavet er omstridt. Mange ordbøker nemner at blokk kan henga i hop med bjelke og bolk. Det me kan seia for visst, er at blokade og blokkera kjem av blokk. Ordet Blokksberg, derimot, er ei folkeleg omlaging av fjellnamnet Brocken og har ikkje noko med blokk å gjera.

Hovudtydinga til blokk er ‘stort (og firkanta) stykke av sterkt eller hardt emne’. Me har betongblokker, isblokker og lecablokker, til dømes. Suppeblokker er mindre og veikare, men blokker er dei like fullt. Kraftblokk kunne ha vore einstydande med kraftplugg. I staden er det eitt av mange blokk-ord som har med heisemekanismar å gjera. Det tyder ‘vinsj til å hala inn not med’.

Kva med blokkfløyta? I Norsk etymologisk ordbok (2013) og Ordbog over det danske Sprog (1920, ordnet.dk) står det at blokkfløyte har grunntydinga ‘fløyte laga av eitt stykke’. Andre kjelder, som Svenska Akademiens ordbok (1915, svenska.se), opplyser at fløyta har namnet sitt etter pluggen i munnstykket. Legg eg hovudet på blokka om eg seier at eg har mest tru på det siste?

Blokk har vore nytta om stabben folk vart halshogne på. Når me i dag legg hovudet på blokka, set me oss i ei farleg stode og gjer det lett for andre å kritisera oss. Før hadde dei òg fangeblokk: ein trekubbe med hòl der dei sette fast føtene til fangen. Betre enn å ha føtene i blokka er det å ha blokker i skorne. Slike blokker er former som blokkar ut (vidar ut) skor, hattar og liknande.

Mellom dei mest kjende blokkene er skrive- og teikneblokkene. Men det eg har på blokka no, er blokk i tydinga ‘stort (firkanta) hus med mange høgder’ (t.d. bustadblokk, høgblokk). Den tydinga kjem frå engelsk block (som òg tyder ‘kvartal’). Frå fransk (bloc) kjem tydinga ‘samband mellom grupper, parti eller statar’ («den borgarlege blokka»).

Det er keitt når noko blokkerer vegen, inngangen eller blodårane, men moro å vera den som blokkar eit skot frå ein motspelar eller blokkerer plageånder på sosiale medium.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Emneknaggar

Fleire artiklar

Foto: Paal Audestad

BokMeldingar

Ho som får ting til å skje

I Jægtnes’ fantasifulle soge går fakta og fiksjon opp i ein medrivande heilskap.

Hilde Vesaas

Foto: Paal Audestad

BokMeldingar

Ho som får ting til å skje

I Jægtnes’ fantasifulle soge går fakta og fiksjon opp i ein medrivande heilskap.

Hilde Vesaas
Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Jim Watson / AFP / NTB

Samfunn

Trump ord for ord

Kva seier Trump på folkemøta? For å få eit inntrykk av kva han vil formidla til møtelyden, trykkjer vi den første delen av talen han heldt i vippestaten Michigan førre helg.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Jim Watson / AFP / NTB

Samfunn

Trump ord for ord

Kva seier Trump på folkemøta? For å få eit inntrykk av kva han vil formidla til møtelyden, trykkjer vi den første delen av talen han heldt i vippestaten Michigan førre helg.

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis