Er diskusjonen på repeat? Er det hakk i Matrix, er bilen på tomgang, eller har vi ikkje noko anna å prate om for tida?

Det kunne kjennest litt slik då media førre tysdag presenterte Næringsdepartementets «nye» tiltak for å betre konkurransen i daglegvarebransjen: forbod mot prisdiskriminering, meir makt til Konkurransetilsynet og utgreiing av kva eigne merkevarer gjer med konkurranse, pris og utval. Har vi ikkje høyrt om dette før?

Svaret på det er ja. Nyhendet som kom frå presseavdelinga hjå Næringsdepartementet 25. oktober, var ei oppfølging av vedtaket Stortinget gjorde i vår. Då var det ein samla opposisjon som tok grep og påla regjeringa å gjere noko – noko dei no har byrja å gjere, ved å mellom anna sende forslag til korleis ein kan forby prisdiskriminering, på høyring, presentert som noko dei sjølve har kome på.

«Vi må for all del unngå at forbrukeren sitter igjen med dårligere utvalg og høyere priser enn nødvendig», uttalar minister Vestre i pressemeldinga frå departementet. «Det skal bli lettere for nykommere å etablere seg», seier den same ministeren til Nettavisen, og legg til at målet er at utanlandske aktørar skal få prøve seg også her til lands.

Dei to sitata handlar altså om det same, og dei kan tilsynelatande omhandle to sider av den same saka. Men gjer dei eigentleg det?

Kva vi ikkje treng

Lat oss fyrst slå fast kva vi ikkje treng: fleire daglegvarebutikkar. Noreg er alt eit av landa i Europa med flest slike butikkar per innbyggar – 7,5 butikkar per 10.000 innbyggarar, ifylgje NHOs rapport «Tall og trender 2022: Handel». Sverige har til samanlikning 5,7 butikkar, og sjølv om areal og folketettleik kan forklare noko av skilnaden, forklarar det ifylgje analyseinstituttet Menon ikkje alt.

Sjølv om talet på butikkar går ned – vi hadde 4108 daglegvarebutikkar i 2007 mot 3858 i 2021 – går det mykje mindre ned enn talet på andre butikkar i varehandelen. Om vi ser vekk frå koronaperioden med stengde grenser, er salet i det store og det heile temmeleg stabilt. I snitt treng ein butikk ein omsetnad på 40–50 millionar kroner i året, og eit kundegrunnlag på 1000 innbyggarar gjev rom for to daglegvarebutikkar.

Røyndomen er sjølvsagt ikkje like skjematisk, og det er skilnad på butikktettleiken i tett- og grisgrendte strøk, men det finst òg nok av døme på at sjølv små stader har konkurrerande daglegvarebutikkar nærast vegg i vegg.

Kva vi ikkje vil ha

Kva må med andre ord skje dersom det skal kome utanlandske aktørar inn i denne marknaden? Jau, eksisterande butikkar må vekk. Truleg ganske mange eksisterande butikkar, for tiltak mot prisdiskriminering vil langt frå vere omgripande nok til å utjamne stordriftsfordelane dei eksisterande kjedene alt har. Om Tesco, Carrefour, Lidl eller Aldi skal lukkast med å rulle kjøletrailerane sine inn på norske vegar, vil dei knappast lukkast med det med eit varehus ved Moss og eit i Sandvika.

Og om nokre av dei internasjonale daglegvaregigantane skal finne det lønsamt å prøve, kva er det då vi vil få? Tesco var fyrst ute i verda med å satse stort på eigne merkevarer – nett slike vi trur vi vil avgrense her til lands. Tesco har halde fram som verdsleiar på feltet, men måtte i fjor fjerne ei rekke av dei nest billegaste variantane sine etter det vart avslørt at dei var identiske med dei billegaste eigen-merkevare-produkta.

Utanlandsk daglegvarekonkurranse vil truleg gje nokre billegare, nokre dyrare og nokre nye varer – og mange konkursar. Og til kva pris? Lat oss hugse at det ikkje er nokon automatikk i at verken Lidl, Aldi eller Tesco vil kunne hjelpe oss med hovudproblemet: å tvinge Norgesgruppen, Rema eller Coop til å avsløre korleis dei skapar milliardoverskot samstundes som dei hevdar at dei ikkje tener pengar.

Noko må gjerast i norsk matbransje, men ikkje kva som helst. Vi treng ikkje endring for endringa si skuld – tvert om må vi stadig hugse kva det var som trong å endrast i utgangspunktet, kvifor det måtte endrast og kva det var vi ynskte å oppnå. Kanskje treng vi betre matbutikkar meir enn vi treng fleire matbutikkar, til dømes. Kanskje er enklare og meir opne salskanalar viktigare enn kunstig låge prisar. Kanskje skal vi byrje med å gjere noko med det vi har, heller enn å ynskje oss problema dei har ute i den store verda.

Siri Helle