Er Lüneburg-varianten best?
Paolo Maurensig (1943–2021).
Foto via www.paolomaurensig.it
I eit år då ein sjakkthriller – En nasjon i sjakk av debutanten Johan Høst – har toppa salslistene i Noreg, spør eg: Har noko slikt skjedd før? Ja, vi skal (etter kvart) til Italia i 1993. Men fyrst:
Eg har lenge meint at den beste sjakkromanen er Luzjins forsvar (1930) av eksilrussaren Vladimir Nabokov, den mest kjende sjakkromanen er Sjakknovelle (1941) av austerrikaren Stefan Zweig, den mest folkelege og populære sjakkromanen er den «Bør Børson-lystige» Tolv stolar (1928) av Odesa-duoen Ilf og Petrov, og den mest makabre sjakknovella er Der Schachspieler av sveitsaren Friedrich Dürrenmatt (eit manus funne etter forfattarens død i 1990).
Sjakkspelar og historikar Tor Egil Førland stansa meg kollegialt i trappa på Blindern for nokre år sidan. Han sa ikkje mykje, men slo fast en passant: «Lüneburgvarianten er best.» Det var eit uventa trekk, som eg straks noterte i leselista mi. Eg, som elskar ratinglister, kunne ikkje få fred før eg las boka. Best? Betre enn Nabokov og Zweig?
Italienaren Paolo Maurensig (1943–2021) debuterte i 1993, 50 år gamal, med ein liten sjakkroman som selde ufattelege to millionar eksemplar i heimlandet. Romanen er like kompakt og elegant komponert som Zweigs forteljing. Og som hos Zweig er europeisk historie – nazisme og holocaust – med på å lyfta alvoret i sjakkdramaet.
Maurensig vert ofte samanlikna med Dürrenmatt. Båe dyrkar eit godt plott, dei skriv krim utan den tradisjonelle etterforskaren. Noko som imponerer hos Maurensig, er at han skjønar sjakkspelaren, nerven og stemninga under eit sjakkparti, trass i at han ikkje sjølv var sjakkspelar slik som Nabokov (sterk klubbspelar) og Dürrenmatt.
Det er vanskeleg å referera handlinga hos Maurensig utan å røpa mysteriet, av di romanen hans byrjar med sluttspelet. Ein forretningsmann vert sjakk matt – på brettet og i livet – men korleis kom vi dit? Spørsmålet er ikkje kven som er mordaren, men kvifor. Ja, i røynda er dødsfallet, mordet eller sjølvmordet, mindre viktig. Det er ei større europeisk historie forfattaren vil fortelja gjennom sjakkspelet.
«Det heter seg at sjakkspillets oppfinnelse er forbundet med en bloddryppende hendelse.» Slik opnar romanen i norsk omsetjing frå 1995.
Atle Grønn
Atle Grønn er internasjonal meister i sjakk.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
I eit år då ein sjakkthriller – En nasjon i sjakk av debutanten Johan Høst – har toppa salslistene i Noreg, spør eg: Har noko slikt skjedd før? Ja, vi skal (etter kvart) til Italia i 1993. Men fyrst:
Eg har lenge meint at den beste sjakkromanen er Luzjins forsvar (1930) av eksilrussaren Vladimir Nabokov, den mest kjende sjakkromanen er Sjakknovelle (1941) av austerrikaren Stefan Zweig, den mest folkelege og populære sjakkromanen er den «Bør Børson-lystige» Tolv stolar (1928) av Odesa-duoen Ilf og Petrov, og den mest makabre sjakknovella er Der Schachspieler av sveitsaren Friedrich Dürrenmatt (eit manus funne etter forfattarens død i 1990).
Sjakkspelar og historikar Tor Egil Førland stansa meg kollegialt i trappa på Blindern for nokre år sidan. Han sa ikkje mykje, men slo fast en passant: «Lüneburgvarianten er best.» Det var eit uventa trekk, som eg straks noterte i leselista mi. Eg, som elskar ratinglister, kunne ikkje få fred før eg las boka. Best? Betre enn Nabokov og Zweig?
Italienaren Paolo Maurensig (1943–2021) debuterte i 1993, 50 år gamal, med ein liten sjakkroman som selde ufattelege to millionar eksemplar i heimlandet. Romanen er like kompakt og elegant komponert som Zweigs forteljing. Og som hos Zweig er europeisk historie – nazisme og holocaust – med på å lyfta alvoret i sjakkdramaet.
Maurensig vert ofte samanlikna med Dürrenmatt. Båe dyrkar eit godt plott, dei skriv krim utan den tradisjonelle etterforskaren. Noko som imponerer hos Maurensig, er at han skjønar sjakkspelaren, nerven og stemninga under eit sjakkparti, trass i at han ikkje sjølv var sjakkspelar slik som Nabokov (sterk klubbspelar) og Dürrenmatt.
Det er vanskeleg å referera handlinga hos Maurensig utan å røpa mysteriet, av di romanen hans byrjar med sluttspelet. Ein forretningsmann vert sjakk matt – på brettet og i livet – men korleis kom vi dit? Spørsmålet er ikkje kven som er mordaren, men kvifor. Ja, i røynda er dødsfallet, mordet eller sjølvmordet, mindre viktig. Det er ei større europeisk historie forfattaren vil fortelja gjennom sjakkspelet.
«Det heter seg at sjakkspillets oppfinnelse er forbundet med en bloddryppende hendelse.» Slik opnar romanen i norsk omsetjing frå 1995.
Atle Grønn
Atle Grønn er internasjonal meister i sjakk.
Fleire artiklar
Krasukha-4 er juvelen i den elektromagnetiske krigføringa til russarane.
Kjelde: Vitaly V. Kuzmin / Wikimedia Commons
Elektromagnetisk krigføring
Militære styrkar brukar radio, radarar og infraraude detektorar for å koordinera operasjonar og finna fienden.
Selv med økende immunitet i befolkningen, viser tilgjengelige, men altfor sparsomme data at sars-cov-2-viruset fortsetter å belaste vårt samfunn, skriver Gunhild Alvik Nyborg.
Foto: Stian Lysberg Solum / NTB
Svar til Preben Aavitsland
Å gjennomgående underkjenne seriøse, konsistente forskningsresultater er vitenskapsfornektelse.
Den andre boka i septologien til Asta Olivia Nordenhof er no komen på norsk.
Foto: Albert Madsen
Kapital, kjærleik og Scandinavian Star
Asta Olivia Nordenhof held på med ein dyster romanserie om dødsbrannen på «Scandinavian Star». Ho vil likevel ikkje gi opp vona om at dagens verdsorden kan endrast til noko betre.
Judith Butler er filosof og ein frontfigur innanfor kjønnsteori.
Foto: Thomas Lohnes / NTB
Paven midt imot
Alle lèt til å misforstå kvarandre i kjønnsdebatten. Judith Butler blir både dyrka og demonisert av folk som ikkje har lese eit ord av bøkene hen skriv.
«Kald kveld» (1975), 51 x 64 cm. I dei seinare måleria lausriv Schultz seg frå dei strenge komposisjonsprinsippa og fører ein ny vitalitet inn i kunsten sin.
Verdien av det vakre
Telemark Kunstmuseum har løfta fram ein mellomkrigskunstnar som har vore gløymd altfor lenge. Fargekunstnaren Alexander Schultz (1901–1981) toler godt dagens lys.
Papiravisa