Morgonlukke. Eg fyller duralexglaset med kaldt vatn. Vatnet er heilt klårt og smakar fortreffeleg. Ein kald straum renn nedover i kroppen. Det vekkjer kjensler. Eg tek eit glas til. Kropp og sjel er verdas beste motor, og han går på vatn.

Ein time seinare, sit eg bakarst i eit flott auditorium der eine veggen er Svartediket. Eg er så heldig at eg har fått lov til å vera med ein sjetteklasse på vitjing til vassanlegget som ligg inni fjellet Ulriken. Kommunikasjonsrådgjevar Trude Haugen frå Bergen vatn gjev oss eit strålande føredrag om vatn og kva rolle det spelar for oss menneske, og fortel oss noggrant om korleis anlegget ved Svartediket verkar.

Ungane og eg kosar oss med denne gilde folkeopplysinga. Dei spør Trude, og ho svarar. Dette er verkeleg eit eksempel til etterfylging for andre verksemder.

Så kjem rundturen i anlegget som me alle ser fram til. Han går etter tala i brosjyren. Me startar med nummer 1. Vel, me kjem sjølvsagt ikkje så langt. Hòlet ut til Svartediket er tetta med ein betongpropp på 1,2 meter, slik at vatnet ikkje renn inn i anlegget. Inntaksleidninga ligg 24,5 meter under normal vasstand. Ytst på inntaksleidninga er det plassert ein sil for å hindra at større gjenstandar vert sogne inn.

Så vandrar me vidare i det kjølige anlegget til pumpehallen (2, 3, 4). Der vert råvatnet frå Svarbrostediket tilsett karbondioksid for å senka pH-verdien frå 6 til 4, altså for å gjera vatnet surare. Då vil marmorgrusen skilja ut kalsium når vatnet går gjennom sandfiltera, noko som vil auka pH-verdien igjen. Med pH på om lag 8 hindrar ein rust i leidningsnettverket.

Etterpå har ein i litt jernkloridsulfat som fell ut organisk materiale og partiklar i vatnet. Bakteriar, virus og cystar av parasittar er knytte til partiklane og dimed fell også dei ut. I rommet er det fem store elektromotorar som driv pumper. Tre av pumpene, med ein effekt på 160 kW kvar, lyftar råvatnet dei 19 metrane opp til filtersalen, der vatnet skal reinsast. Dei tre pumpene har ein kapasitet på 925 liter per sekund. I tillegg er det to 132 kW-pumper for spylevatn.

Råvatnet vert reinsa i tolv svære filterkammer (5), som øvst inneheld eit lag med 60 cm Filtralite, er ein type Leca, 40 cm sand, 2 meter marmorgrus, for å auka pH-verdien og klora vatnet, og nedst eit støttelag med grus. Vatnet renn med tre–ni meter i timen. Filteret gjer vatnet reint og er fyrste barriere mot smitte. Klor gjer vatnet reint ved å bryta ned celleveggene til bakteriar og virus og øydeleggje arvematerialet.

Om lag éin gong i døgeret vert filtra spylte med luft og vatn frå undersida for å reinsast. Vatnet ein då ser på toppen, liknar myrvatn. Det vert skilt ut og fortjukka (6) og sendt ut i avlaupsnettet.

Det reine vatnet som kjem ut av filteret (7), vert desinfisert ved hjelp av ultrafiolette strålar. Det har fire aggregat, og straumforbruket er om lag 40 kWh. UV-lampene ligg horisontalt mot straumen. Det er tolv lamper i kvart aggregat, og kvart aggregat har ein kapasitet på 1820 kubikkmeter vatn i timen. Dei ultrafiolette strålane øydelegg DNA-et til bakteriar og parasittar, slik at dei ikkje kan formeira seg.

Reintvatnet vert så samla opp i reintvassbassenget (8) som har ein leveringskapasitet på tre døgn. Reintvatnet vert også pumpa opp til tre høgare basseng (9) som syter for nok vasstrykk for dei som bur høgt i Bergen sentrum. Svartediket er knytt til dei andre vassverka i Bergen kommune for å syta for sikker forsyning til innbyggjarane i Bergen om noko skulle uventa skulle henda.

No er det berre å tusla attende langs hovudleidninga til sentrum (10) og overføringsleidninga til Fløyen vassbasseng. Begge røyra har ein diameter på 0,9 meter. Når anlegget går for fulle mugger, kan det levera 925 liter vatn per sekund til byens befolkning.

Eg tek farvel med borna, og Trude må springa for å snakka med journalistar som ynskjer å grava i ei sak om eit vassleidningsbrot i sentrum. Eg nyttar høvet til å snika meg inn på kontrollrommet og snakka med Morten Grasmo, som er driftsleiar for Svartediket VBA. Han kontrollerer prosessane.

Me kikkar på skjermar som viser tilstanden her og no, og eg ser at det å pumpa vatn er vorte særs dyrt siste året. Det er ikkje berre eg som har høg straumrekning. Trøysta for Bergen vatn er at dei produserer straum med noko av vatnet før me drikk det.

På andre sida sit Hege Hovland, som er ingeniørstøtte. Ho tek vassprøvar som vert analyserte og rapporterte. Ut frå punkta på skjermen på analyseapparatet kan ho fortelja meg at alt er i beste orden. Eg får ei rask innføring i korleis den analysen går føre seg, men det får me ta ein annan gong.

Eg trør ut i dagsljoset med praktverket Byens skjulte årer. Vann og avløp i Bergen gjennom 150 år. Eg les på omslagsida «Per, lukke til med skrivinga. Her har du litt lektyre – Trude». Dette er det eg kallar ein strålande dag på jobben, og klokka er ikkje vorten meir enn elleve.

Per Thorvaldsen

per.eilif.thorvaldsen@hvl.no