May Linn Clement

maylinnclement@hotmail.com

Det er lenge sidan 1990-talet, tenkjer eg og tørkar meg febrilsk i andletet. Eg går nedover Hollywood Boulevard, gata med dei kanskje mest kjende fortaua i verda. Sidan 1960 er over 2.500 stjerneforma terrazzofliser med namn frå underhaldningsbransjen støypte ned her, i Hollywood Walk of Fame.

Før eg skulle returnere til Noreg, ville eg til distriktet Hollywood for å oppfylla eit gamalt ynskje. Å koma hit, sjå bokstavane i fjellsida og gå over stjernene var ein fjern draum då eg vaks opp i Norheimsund.

No har eg nett blitt nosen på av ein mann som gjer nettopp det: Han går fram og tilbake med eit vilt blikk og slenger armane rundt seg i ein slags vond, nymotens floke og ropar til alle og ingen medan han nys kvart femte sekund.

Det er mange som han her: mentalt sjuke menneske som skulle fått hjelp, men som vert offer for eit sviktande system.

I Los Angeles er det over 60.000 heimlause, og dei trekkjer til sentrumsområda. På grunn av klimaet kjem folk hit frå kaldare stadar i USA for å kunne bu på gata utan å frysa i hel. Det er berre snakk om meter frå stjernene i Walk of Fame til telta og dei provisoriske bustadane i sidegatene.

Det er ikkje noko nytt at det er slik, men det bryt med biletet eg fekk presentert gjennom amerikanske filmar på 90-talet. Der var heimlause fyrst og fremst misforståtte geni med glimt i augo. Når karakteren «Happy Man» i Pretty Woman (1990) vandrar nedover denne same gata og ropar «Welcome to Hollywood! What’s your dream?» er det med ein viss sjarm.

Var dette den draumen eg bar på?

Den amerikanske kulturimperialismen hadde eit solid grep om syskena mine og meg. I kontrast til heimen med éin kanal på TV, etterkvart to, og ein regel om at det ikkje kan kallast middag om det ikkje er poteter på bordet, var det eit land langt der borte i vest der underhaldningsfilmar kom på løpande band og pizzaen hadde tjukk botn.

Då me fekk VHS-spelar på byrjinga av 90-talet, tok bror min ansvar. Eric er 79-ar, eit kull som fyrst og fremst er hugsa for éin ting: Då dei var 16 år, fekk dei kjøpa sigarettar, men då dei var 17, var dei for unge.

Ein av dei fyrste filmane han fekk i hus, var nettopp Pretty Woman, som han kjøpte på ein skuletur til Bergen i 1991. Ekspeditøren spurde kor gamal han var – filmen hadde 15-årsgrense, medan Eric var 12. Han sa det var ei gåve til far, og då gjekk det fint.

Filmen hadde alt. Ei prostituert med eit hjarte av gull, ein ulukkeleg riking, ein foraktfull overklasse og ein uteliggar med livsendrande visdomsord.

Dessutan lærte eg ein ting og to om danning av Pretty Woman, som å alltid byrja ytst i bestikkrekkja når eg er på restaurantar der ein får fleire knivar og gaflar.

Å leiga video var noko av det gjævaste me gjorde på 90-talet. I Dr. Munks testamente av Ragnar Hovland frå 1996 har karakteren Waglen slått seg opp på nettopp videoutleige, Waglens Wideo. Variasjonen i hyllene hans er snever, det er for det meste kannibalfilmar det går i, men som Waglen seier: «Det er det folk vil ha her oppe. Og kven kan vel seie at ein million sogningar ikkje har rett.»

I Noreg var det på same tid like under tusen stader som dreiv med videoutleige. Ikkje mindre enn to av desse var i Norheimsund, CaMi og Hjørnet kiosk. Filmen leigde du i éin dag om gongen, og best utbyte av leiga var det om du såg filmen to gongar før returen.

Teknologien endra seg, og etter kvart kunne me sjå leigefilmen igjen og igjen. Det hadde seg nemleg slik at prisen på VHS-spelarar gjekk så kraftig ned at me snart hadde to spelarar i huset. Det gav bror min høve til å piratkopiera nye leigefilmar – den eine spelaren sto på play og den andre i opptak – og såleis laga han seg ei ganske så fin samling nummererte VHS-ar som han heldt styring på i eit handskrive register. Dette var forbode, sjølvsagt, og ikkje noko me snakka høgt om.

Framleis kan han finna på å nemna filmar han ikkje har fått att frå dei som lånte dei.

Draumen om Hollywood som ein faktisk mogeleg destinasjon vart forsterka då systera mi som tolvåring vann ein teiknekonkurranse i Disneyklubben. Premien var eit reisegåvekort på 10.000 kroner.

– Du kan reisa kor du vil i heile verda. Kor vil du dra, spurde lokalavisjournalisten.

– Eg skal til Los Angeles, svara ho.

I 1996, like før gåvekortet gjekk ut på dato, drog 15 år gamle Mirjam og far til Los Angeles i to veker. Like viktig som det var at premien ikkje skulle gå til spille, var det for far å poengtera at det ikkje var han som plent ville til Los Angeles. Han såg ikkje opp til nokon, og aller minst til folka i den amerikanske filmindustrien. Amerikansk verktøy, derimot, det var noko å trakta etter.

– Eg vil heller ha ein brukt hammar frå USA enn ein ny hammar frå ein annan stad, har han sagt, og understrekar at han snakkar om ein klohammar, slik snikkarane brukar.

Når han meiner at den amerikanske klohammaren er overlegen, er det basert på tacit knowledge, taus kunnskap. Dette er erfaringskompetanse ein får av å driva på med noko over lengre tid, som til dømes å slå inn og dra ut tusenvis av spikrar. Hammarhovudet må vera verken for hardt eller for mjukt. Kloa må ha eit godt grep om spikaren og helst klara å dra ut spikrar utan hovud og utan å laga merke i trevirket.

Det er slikt ein ikkje kan lesa seg til.

Med i bagasjen heim att, ved sida av nokre knipetenger og ein True Temper-hammar, var andre typiske USA-produkt, som ei 25 centimeter lang og 16 centimeter brei kongle dei hadde funne ved vegen. Denne skulle for all ettertid bli dradd fram for å underbyggja påstanden om at alt er større i Amerika.

Eg fekk livets fyrste Levi’s-bukse. Med produksjonsfeil, vel å merkje, kjøpt billeg på eit fabrikkutsal. Den raude lappen på venstre side av høgre baklomme var difor klipt av, men ein såg restane etter han, og den karakteristiske saumen på bukselommene laug ikkje: Dette var Levi’s.

Hadde du ei ekte Levi’s-bukse på 1990-talet, så var du noko. Det tok ikkje lang tid før eg vart kjæraste med Håkon, og eg har alltid tenkt på buksa som avgjerande i den saka.

Tour! Tour! See where the stars live!

Ein mann pressar eit flygeblad på meg. Hollywood er ein stad for pågåande tursime. Det er tett mellom dei som vil selja meg guida turar, anten til gatene der stjernene bur, eller opp til Hollywood-skiltet. Suvenirbutikkane liknar på dei du finn ved brygger og fossar i Noreg, men i staden for troll og lusekufter sel dei små Oscar-statuettar og L.A. Lakers-skjerf.

På eit gatehjørne står ein mann med ein stor, gul plakat med «Legal cannabis» og ei pil i retning av Capitol Records-bygget. Det er som om nokon i Noreg hadde stått med plakat med «Lovleg alkohol» og pil mot eit vinmonopol. Sidan 2018 har det vore lov å kjøpa cannabis i Los Angeles i eigne regulerte utsal. I dag er det rundt 200 utsal i byen, og du må vera 21 år for å handla der.

På innsida minner det om ein gullsmedbutikk, betjeninga er velkledd og høfleg, og varene er bak glas. Men i staden for smykke og øyredobbar sel dei drops, kaker, iste og sigarettar med ulik mengd cannabis.

– Eg har vore sober i fire år no, seier Aaron Carter (34) i eit intervju med Steve-O i podkasten Wild Ride.

Aaron er veslebror til Nick Carter i boybandet Backstreet Boys og gjorde det stort alt som tiåring, iallfall etter veggane på jenteromma i Norheimsund å døma, med hiten «Crazy Little Party Girl». Sidan gjekk det nedover med Aaron, men no har han altså vore sober i fire år.

– Du meiner California-sober, spør Steve-O.

Ja, det var nett det han meinte. Legaliseringa har ført med seg ei definisjonsendring. Er ein Cali-sober, bruker ein berre marihuana, ikkje alkohol eller andre rusmiddel.

Det er godt gjort, synest eg, for er du svak for alkohol, er Los Angeles staden å vera. I daglegvarebutikken får du kjøpt 1,75-litersflasker med vodka, og etter handleturen kan du gå i baren i enden av butikken og ta ein drink før du set deg bak rattet og køyrer heim att i den frustrerande saktegåande trafikken. Promillegrensa er 0,8, som på folkemunne er éi eining i timen.

På internett er det sider som liknar Hotels.com, der ein i staden for hotell finn passande rehabiliteringssenter. Det er hundrevis berre i Los Angeles. Vil du ha femstjernes luksusrehab med spaavdeling, eller er det viktigare at staden er familievennleg? Ved sjøen eller i fjellsida? Her har dei noko for den einslege, for romantiske par og for heile familiar.

Medan slagordet mot narkotika på 80- og 90-talet var «Berre sei nei», kan du i dag berre seia kva du vil ha.

På den andre sida er det mykje i Los Angeles som minner meg om 90-talet. Du må ikkje tru at du kan sitja på ein restaurant og bestilla mat med QR-kode og betala med Vipps. Går du ut for å eta, kjem rekninga i ei lita mappe når du er ferdig. Du legg bankkortet inni, og mappa vert plukka opp av ein servitør. Litt etter kjem mappa og kortet att, saman med ein penn og to kvitteringar – ei write off-kvittering som du kan skriva av på skatten, og ei til restauranten, der du skal føra på kor mykje du vil gje i tips. Ingenting er som litt prosentrekning med penn og papir etter tre glas vin. Eit triks er å gå for 20 prosent, som er heilt innanfor. Då flyttar du berre kommaet eitt siffer fram og gangar med to.

– Det var andre tider før. Då kunne eg gå til kiosken med ein liten mynt i lomma og koma heim att med ein brus og ein sjokolade. No er det altfor mange kamera i kiosken til at det går an.

Der er ikkje berre dumt å halda på fortida heller. I over førti år har standupkomikar Argus Hamilton vore ein del av ensemblet ved Comedy Store, den legendariske standupklubben som opna i Sunset Boulevard for femti år sidan og har vore springbrett for nokre av dei største komikarane i verda, som David Letterman, Jim Carrey og Robin Williams. Det var her ein måtte gjera det bra for å bli teken inn i The Tonight Show med Johnny Carson, den beste karriereboosten ein komikar kunne få, og der Hamilton opptredde tjue gongar.

– Folk lurer på korleis eg hamna i Los Angeles. Eg var ung, visste ikkje kva eg ville i livet. På veggen framfor meg var det eit verdskart. Eg lukka augo og kasta ei pil mot kartet. Pila hamna i bossbøtta nedanfor, så eg drog til Los Angeles.

71-åringen er fyrstemann ut i eit sett på ti standupartistar eg ser ein kveld. Dei fleste, som Nikki Glaser, Iliza Shlesinger og Jeff Ross, kjenner eg frå Netflix og ulike underhaldningsprogram. Ein annan, Marc Maron, drog eg for nokre år sidan eins ærend til Oslo for å sjå på Folketeatret. Billetten kosta 355 kroner og eg kjøpte han fleire månader på førehand. Her kostar det 25 dollar og two drinks minimum å sitja to meter frå scena, og billetten kjøpte eg dagen før. Sjølv om eg har ein billett på telefonen, har ikkje det så mykje seia når eg kjem. I døra må eg oppgje namnet mitt, sånn at dei kan stryka meg av på ei fysisk papirliste, som om det er ein reservasjon på ein restaurant. Deretter vert eg leidd fram til bordet eg skal sitja ved, og når eg skal ha dei to obligatoriske drinkane mine (ein treng ikkje kjøpa begge på same tid, typisk nybegynnarfeil), bestiller eg frå servitøren som kjem til bordet. Han tek bankkortet mitt med seg, og eg vert litt bekymra for heile kortet, om han klarar å halda styr på alle korta han plukka opp frå borda rundt meg. Fire timar seinare, når eg skal gå frå staden, får eg det att i ei skinn­mappe med to kvitteringar og ein penn. Eg flyttar kommaet fram og bestiller ein Uber.

For dei av oss som ikkje fekk dratt til Hollywood, var det eit plaster på såret då Hollywood på sitt eige vis kom til Norheimsund mot slutten av 90-talet.

Då Titanic-feberen var på sitt høgste, vart ein sambygding nemleg kåra til den i Noreg som likna mest på Leonardo DiCaprio.

Så ein laurdag i tolvtida, det mest folksame tidspunktet, kom ein elegant bil sigande gjennom sentrum. Bilen fekk merksemd mange meter før han sakka opp og stoppa heilt, ved kafeen i Grova. Ut kom Leonardo DiCaprio med ein entourage av kompisar rundt seg. Han hadde sigaretten liggjande laust mellom leppene, lang lugg som han slengde tilfeldig til sida, og kvit skjorte med svart jakke over, nett slik Leonardo pla kle seg på bileta i Topp. Saman med ein bøling andre jenter sprang eg til for å få autografen hans. Dette trass i at me alle visste inderleg godt at dette ikkje var Leo, men derimot Ingmar Tveitt, barnebarnet til komponisten Geirr Tveitt.

Berre det at han spela på eit par av notane i Hollywood-oppførselen me kjende frå TV, var nok til å bli sogen inn i rolla som beundrar. Den einaste som ikkje gav etter for kjendismøtepresset, var veninna mi Tina. Men så var jo ho også kusina til DiCaprio-kopien.

Eg trur aldri bror min var så skjemd over meg som laurdagen eg kom heim frå Grova med autografen til kameraten hans.

Til mitt forsvar hadde han vore på Midt i smørøyet.

Tilbake til notida. Noko sildrar langs fortauskanten bortanfor stjerna til Ronald Reagan på Walk of Fame i det kjende californiske finvêret. Taus kunnskap seier meg at dette er urin.